Φακή Ικαρίας (νεοδημιουργημένη ποικιλία)

Η «Φακή Ικαρίας» αναφέρεται, συγκεκριμένα, στην ελληνική ποικιλία φακής «Ικαρία» (Lens culinaris Medik.), η οποία δεν αποτελεί τοπικό πληθυσμό του νησιού αλλά είναι νεοδημιουργημένη ποικιλία από το Ινστιτούτο Κτηνοτροφικών Φυτών & Βοσκών (ΙΚΦ & Β) Λάρισας. Δημιουργήθηκε μέσω διασταύρωσης μεταξύ της ελληνικής ποικιλίας «Θεσσαλία» και ενός πληθυσμού που εισήχθη από τη Γαλλία. Η ποικιλία αυτή καλλιεργείται και στο νησί της Ικαρίας, όπου εντάσσεται στο πλαίσιο της υγιεινής διατροφής της Μπλε Ζώνης. Δεν φέρει καθεστώς προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης (ΠΟΠ) ή γεωγραφικής ένδειξης (ΠΓΕ), καθώς πρόκειται για βελτιωμένη ποικιλία και όχι για τοπικό πληθυσμό. Χαρακτηρίζεται ως πλατύσπερμη ή χονδρόσπερμη ποικιλία, με σπόρους ιδιαίτερα πλατείς και μεγάλους, με χρώμα ανοιχτό πράσινο ή υπόξανθο χωρίς στίγματα. Το βάρος 1000 σπόρων κυμαίνεται μεταξύ 75 και 85 γραμμαρίων, καταδεικνύοντας το μεγάλο μέγεθος του σπόρου. Η ποικιλία είναι ιδιαίτερα εκτιμητέα για την άριστη βραστικότητά της και την εξαιρετικά νόστιμη γεύση της.

Οι εδαφοκλιματικές συνθήκες του νησιού, που χαρακτηρίζονται από μεσογειακό κλίμα με ήπιους, βροχερούς χειμώνες και ξηρά, θερμά καλοκαίρια, σε συνδυασμό με τα ορεινά και ημιορεινά ξηρικά χωράφια, είναι ιδανικές για την καλλιέργεια της φακής, η οποία είναι φυτό ανθεκτικό στην ξηρασία.

Η φακή είναι μία ετήσια φθινοπωρινή καλλιέργεια που παραδοσιακά καλλιεργείται σε ξηρικά χωράφια της Ικαρίας, χωρίς άρδευση, βασιζόμενη πλήρως στις βροχοπτώσεις. Η ποικιλία «Ικαρία» είναι μεσοπρώιμη με ημιόρθια ανάπτυξη και εμφανίζει ανθεκτικότητα στο ψύχος του χειμώνα (έως −10∘C) και αντοχή στον περονόσπορο (Peronospora lentis), καθιστώντας την κατάλληλη για τις μεσογειακές συνθήκες. Η καλλιέργεια γίνεται συχνά σε αμειψισπορά, κυρίως με το σιτάρι, πρακτική που βελτιώνει τη γονιμότητα του εδάφους μέσω της δέσμευσης αζώτου από τα αζωτοδεσμευτικά βακτήρια στα φυμάτια των ριζών, μειώνοντας έτσι την ανάγκη για αζωτούχο λίπανση.

Η διαδικασία της καλλιέργειας περιλαμβάνει:

• Προετοιμασία Εδάφους: Ένα όργωμα γίνεται νωρίς το Φθινόπωρο.
• Σπορά: Για την επίτευξη της άριστης πυκνότητας φυτών (περίπου 150.000 φυτά/στρέμμα), απαιτείται σπορά 11−12 κιλών σπόρου ανά στρέμμα.
• Συγκομιδή: Η συγκομιδή λαμβάνει χώρα συνήθως γύρω στον Ιούνιο, όταν τα φυτά είναι ώριμα.
• Τυποποίηση: Μετά τον αλωνισμό, οι σπόροι καθαρίζονται και ξηραίνονται. Η μέση στρεμματική απόδοση της ποικιλίας κυμαίνεται στα 140−180 κιλά ανά στρέμμα σε ξηρικά χωράφια, μία αξιοσημείωτη παραγωγή για τις ξηρικές συνθήκες. Η ποικιλία προτείνεται και για τη βιολογική γεωργία.

Η καλλιέργεια της φακής, ακόμη και σε περιορισμένη έκταση, συμβάλλει σημαντικά στην αγροτική αυτάρκεια και την διατροφική ασφάλεια της Ικαρίας. Ως βασικό στοιχείο της διατροφής της Μπλε Ζώνης, η φακή έχει ενισχύσει την αναγνωρισιμότητα του νησιού ως πρότυπο υγιεινής διαβίωσης. Η διατήρηση της καλλιέργειας οσπρίων, συχνά με παραδοσιακές και βιολογικές πρακτικές, διαφυλάσσει την αγροτική παράδοση και το ιδιαίτερο διατροφικό πρότυπο των Ικαριωτών. Παράλληλα, η ποικιλία «Ικαρία» αποτελεί ένα εθνικό γενετικό απόθεμα προσαρμοσμένο στις μεσογειακές συνθήκες, το οποίο μπορεί να αξιοποιηθεί για την ενίσχυση της καλλιέργειας οσπρίων και σε άλλες ξηρικές περιοχές της χώρας.

Η ικαριώτικη φακή, πριν τη δημιουργία της ποικιλίας «Ικαρία» από το ΙΚΦ & Β Λάρισας, προερχόταν από τοπικούς πληθυσμούς και καλλιεργούνταν με παραδοσιακό, ξηρικό τρόπο, που μεταβιβαζόταν από γενιά σε γενιά.

Στην Ικαρία, όπως και σε όλη την Ελλάδα, η φακή είναι ένα κατ' εξοχήν νηστίσιμο φαγητό, το οποίο καταναλώνεται ευρέως κατά τις περιόδους της νηστείας. Η παραδοσιακή συνταγή της Φακής Σούπας (Φακές) δεν είναι απλώς ένα πιάτο, αλλά μέρος της καθημερινής λιτής και υγιεινής διατροφικής φιλοσοφίας του νησιού. Συχνά μαγειρεύεται με αρκετό ελαιόλαδο (που προστίθεται στο τέλος), λαχανικά και βότανα, ακολουθώντας τη φιλοσοφία της ολιστικής διατροφής.