Σαμσάδες

Η μοναδικότητα των Σαμσάδων της Λήμνου πηγάζει από την ιδιαίτερη συνταγή που αναδεικνύει τις τοπικές αγροτικές πρώτες ύλες, κυρίως το φημισμένο σησάμι και τους ξηρούς καρπούς της Λήμνου.

• Ταυτοποίηση, Συνώνυμα, Παραλλαγές: Η επικρατέστερη ονομασία στη λημνιακή διάλεκτο είναι Σαμσάδες. Το συνώνυμο Σαμουσάδες χρησιμοποιείται επίσης ευρέως. Παραλλαγές ονόματος υπάρχουν και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας και της Ανατολής (π.χ., Σαμουσάς), αλλά η λημνιακή συνταγή διακρίνεται από τη χρήση σησαμιού στη γέμιση, την προσθήκη κανέλας, γαρύφαλλου και συχνά μαστίχας, καθώς και την χαρακτηριστική τεχνική του σουρωμένου ρολού.
• Προδιαγραφές: Η τυπική συνταγή περιλαμβάνει φύλλο κρούστας (ή ειδικό παραδοσιακό φύλλο), βούτυρο γάλακτος (ή σησαμέλαιο), αμύγδαλα, σουσάμι, ζάχαρη και μπαχαρικά, περιχυμένα με σιρόπι που συνήθως περιέχει μέλι και λεμόνι.

Ως παραδοσιακό γλυκό, οι Σαμσάδες συνδέονται με ολόκληρη τη γεωγραφική έκταση της Λήμνου. Η σύνδεσή τους με την περιοχή ενισχύεται από την προέλευση των βασικών πρώτων υλών.

Η Λήμνος, ως σιτοβολώνας του Αιγαίου, παράγει το αλεύρι που χρησιμοποιείται για το φύλλο, καθώς και το σουσάμι (σησάμι) που αποτελεί βασικό συστατικό της γέμισης. Η καλλιέργεια του σουσαμιού στη Λήμνο έχει μακραίωνη ιστορία στα ηφαιστειογενή, αμμώδη εδάφη του νησιού. Η ποιότητα του τοπικού σουσαμιού, που συχνά μαζεύεται και τινάζεται με παραδοσιακό τρόπο, θεωρείται ανώτερη και προσδίδει στη γέμιση ένα ιδιαίτερο, έντονο άρωμα και γεύση, διαφοροποιώντας τους Σαμσάδες από παρόμοια γλυκά άλλων περιοχών.

Η παρασκευή των Σαμσάδων είναι μία παραδοσιακή χειροποίητη διαδικασία που απαιτεί δεξιοτεχνία, ιδίως στον χειρισμό του φύλλου και το τύλιγμα.

• Παρασκευή Γέμισης: Η γέμιση αποτελεί τον πυρήνα της ταυτότητας του γλυκού. Το σουσάμι καβουρδίζεται ελαφρά και στη συνέχεια αναμειγνύεται με αλεσμένα αμύγδαλα (ή καρύδια, ανάλογα την οικογενειακή συνταγή), ζάχαρη, κανέλα, γαρύφαλλο και συχνά τριμμένη μαστίχα ή ανθόνερο για επιπλέον άρωμα.
• Άνοιγμα/Χειρισμός Φύλλου: Αν και στη σύγχρονη παραγωγή χρησιμοποιείται έτοιμο φύλλο κρούστας, η παραδοσιακή μέθοδος απαιτούσε το άνοιγμα λεπτού φύλλου από τοπικό αλεύρι. Τα φύλλα (συνήθως τρία ή περισσότερα μαζί) απλώνονται και βουτυρώνονται προσεκτικά με λιωμένο βούτυρο γάλακτος (ή σησαμέλαιο/λάδι) για να αποκτήσουν το χαρακτηριστικό τους άρωμα και τραγανότητα.
• Τύλιγμα και Σούρωμα: Στην άκρη των βουτυρωμένων φύλλων απλώνεται η γέμιση και στη συνέχεια τυλίγεται σε ρολό. Το κρίσιμο στάδιο είναι το σούρωμα του ρολού, το οποίο γίνεται παραδοσιακά με τη χρήση μιας λεπτής βέργας ή ξύλου (όπως συμβαίνει και με τον κανταΐφι). Η βέργα αφαιρείται, αφήνοντας το φύλλο έντονα σουρωμένο, δίνοντας στο γλυκό την ξεχωριστή κυλινδρική και ανάγλυφη μορφή του.

Ψήσιμο και Σιρόπιασμα: Τα σουρωμένα ρολά κόβονται διαγώνια σε κομμάτια (περίπου 3 εκ. πλάτος) και ψήνονται σε μέτρια θερμοκρασία (π.χ. 180 οC ή 200 οC και στη συνέχεια 180 οC για να ροδίσουν και να γίνουν τραγανά μέχρι τον πυρήνα. Το ζεστό γλυκό περιχύνεται αμέσως με κρύο σιρόπι από ζάχαρη, νερό, μέλι και χυμό λεμονιού. Η διαφορά θερμοκρασίας και η δομή του σουρωμένου φύλλου επιτρέπει στους Σαμσάδες να απορροφήσουν το σιρόπι, παραμένοντας ταυτόχρονα τραγανοί.

Οι Σαμσάδες έχουν σημαντικό πολιτιστικό και τοπικό οικονομικό αντίκτυπο στη Λήμνο. Αποτελούν ένα από τα κορυφαία γαστρονομικά αναμνηστικά του νησιού. Η παραγωγή τους, τόσο σε οικιακό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο από τοπικά ζαχαροπλαστεία και συνεταιρισμούς, συμβάλλει στην τοπική μεταποίηση των αγροτικών προϊόντων της Λήμνου, όπως το σιτάρι (για το αλεύρι) και κυρίως το σουσάμι. Η διατήρηση της παραδοσιακής συνταγής και τεχνικής ενισχύει την τοπική γαστρονομική ταυτότητα και αποτελεί πόλο έλξης για τους επισκέπτες που αναζητούν αυθεντικές γεύσεις.

Η ιστορία των Σαμσάδων, όπως και πολλών σιροπιαστών γλυκών του Αιγαίου, ανάγεται στην περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας ή ακόμα και στα βυζαντινά χρόνια, αποτελώντας μέρος της κοινής γαστρονομικής παράδοσης της Ανατολικής Μεσογείου. Το όνομα "Σαμσάδες" ή "Σαμουσάδες" πιθανώς προέρχεται από παρόμοια γλυκά που απαντώνται σε ευρύτερες περιοχές (όπως τα samosas της Ινδίας/Μέσης Ανατολής, αν και αυτά είναι συχνά αλμυρά), υποδηλώνοντας την επιρροή των εμπορικών και πολιτιστικών ανταλλαγών.

Ωστόσο, η Λήμνος κατάφερε να υιοθετήσει και να ελληνοποιήσει πλήρως τη συνταγή, ενσωματώνοντας το τοπικό της σουσάμι και τα μπαχαρικά της, καθιστώντας τους Σαμσάδες αναπόσπαστο κομμάτι της προσφυγικής και νησιωτικής κουζίνας. Η παρασκευή τους συνδέεται με τη φιλοξενία και την τελετουργία της προσφοράς γλυκού σε επίσημες επισκέψεις, γάμους και βαφτίσια, διατηρώντας έτσι τη θέση του ως ένα από τα ιστορικά γλυκά του νησιού, μαζί με τα Βενιζελικά.

Οι Σαμσάδες είναι παραδοσιακά γλυκό γιορτής και χαράς στη Λήμνο.

• Γάμοι και Βαφτίσια: Αποτελούν βασικό κέρασμα σε γάμους και βαφτίσια. Συχνά, παρασκευάζονται σε μεγάλες ποσότητες από τις γυναίκες της οικογένειας και του ευρύτερου περιβάλλοντος, ένα έθιμο που ενισχύει τους κοινωνικούς δεσμούς.
• Κέρασμα: Είναι το κατεξοχήν γλυκό που προσφέρεται ως καλωσόρισμα σε επίσημους επισκέπτες ή σε γιορτές όπως το Πάσχα και τα Χριστούγεννα, συμβολίζοντας την αφθονία και τη γλυκιά ζωή.