Φασόλια Κάπης

Τα Φασόλια Κάπης (ή «φασόλια Λέσβου», με ειδική αναφορά στην περιοχή καλλιέργειας της Κάπης) αποτελούν τοπική ποικιλία της φασολιάς (Phaseolus vulgaris). Καταναλώνονται είτε φρέσκα – γνωστά ως μελίχλωρα, όταν οι λοβοί έχουν ακόμη κίτρινο χρώμα – είτε ως ξερά φασόλια για σούπα (φασολάδα). Η τοπική ονομασία υπογραμμίζει τη διακριτή γεύση και την ποιότητά τους, που αποδίδονται στα ιδιαίτερα εδαφοκλιματικά χαρακτηριστικά της περιοχής και στις παραδοσιακές μεθόδους καλλιέργειας.

Η καλλιέργεια των Φασολιών Κάπης εστιάζεται κυρίως γύρω από το ομώνυμο χωριό Κάπη, το οποίο βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της Λέσβου. Η Λέσβος χαρακτηρίζεται από ποικιλομορφία στο ανάγλυφο και το μικροκλίμα. Παρόλο που η Κάπη, σύμφωνα με τοπικές αναφορές, δεν φημίζεται για την αφθονία των νερών της σε αντίθεση με γειτονικά μέρη όπως η Πελόπη, η καλλιέργεια των φασολιών επικεντρώθηκε εκεί λόγω της διαθεσιμότητας των χωραφιών.

Γενικά, η φασολιά ως φυτό ευδοκιμεί σε μια ευρεία γκάμα εδαφών, με προτίμηση στα ελαφρώς όξινα εδάφη (pH 5,5-6,5) με καλή στράγγιση, αν και η τοπική ποικιλία πιθανόν να έχει προσαρμοστεί στις συγκεκριμένες εδαφολογικές και κλιματικές συνθήκες της Λέσβου. Η επιτυχία της καλλιέργειας στη συγκεκριμένη περιοχή, παρά τις πιθανές προκλήσεις με την επάρκεια νερού, καταδεικνύει την προσαρμοστικότητα της τοπικής ποικιλίας.

Η καλλιέργεια των Φασολιών Κάπης στη Λέσβο ακολουθεί σε μεγάλο βαθμό τις παραδοσιακές πρακτικές για τα όσπρια.

Εδαφοκλιματικές Απαιτήσεις και Τεχνικές

Η φασολιά έχει ανάγκη από ισορροπημένη λίπανση, ιδιαίτερα φωσφόρου και καλίου, ενώ ως ψυχανθές φυτό, το άζωτο παρέχεται σε μικρότερες ποσότητες, καθώς το ίδιο το φυτό συμβάλλει στη δέσμευση του ατμοσφαιρικού αζώτου. Τα εδάφη πρέπει να είναι καλά στραγγιζόμενα για να αποφευχθεί η σήψη της ρίζας, με ιδανικό pH ελαφρώς όξινο.

Σπορά

Η σπορά των ξερών φασολιών, γενικά στην Ελλάδα, γίνεται την εαρινή περίοδο (Απρίλιος-Μάιος). Για να διευκολυνθεί η βλάστηση, τα σπέρματα συχνά μουλιάζονται σε νερό για 24 ώρες πριν τη σπορά. Η σπορά γίνεται είτε σε παράλληλες γραμμές είτε σε "όρχους" (μικρές ομάδες σπόρων), με αποστάσεις που εξαρτώνται από το αν πρόκειται για νάνες ή αναρριχώμενες ποικιλίες.

Συγκομιδή

Η συγκομιδή για τα ξερά φασόλια ξεκινά περίπου δύο μήνες μετά την άνθηση, όταν οι λοβοί έχουν κιτρινίσει και έχουν αρχίσει να ξηραίνονται. Μετά τη συγκομιδή, οι λοβοί παραμένουν για περαιτέρω ξήρανση και στη συνέχεια ακολουθεί ο αλωνισμός (με μηχανικά μέσα σήμερα, παραδοσιακά με τα χέρια ή με ζώα) για τον διαχωρισμό των σπόρων από τους λοβούς.

Επεξεργασία και Τυποποίηση

Μετά τον αλωνισμό, τα φασόλια υφίστανται καθαρισμό για την απομάκρυνση ξένων υλών και ελαττωματικών σπόρων. Η τυποποίηση περιλαμβάνει τη συσκευασία σε σακιά ή σακουλάκια για εμπορία. Η τοπική διάθεση των Φασολιών Κάπης είναι σημαντική, αλλά και η διακίνηση εκτός νησιού απαιτεί μεθοδική προώθηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, τονίζοντας την προέλευσή τους από τη Λέσβο.

Η καλλιέργεια των Φασολιών Κάπης και άλλων τοπικών οσπρίων (όπως τα ρεβίθια Λισβορίου) συμβάλλει σημαντικά στη διατήρηση της αγροτικής παραγωγής και της βιοποικιλότητας της Λέσβου. Η ύπαρξη και η προβολή τοπικών ποικιλιών είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη της υπαίθρου, προσφέροντας στους αγρότες τη δυνατότητα να βελτιώσουν το εισόδημά τους μέσω της παραγωγής διαφοροποιημένων προϊόντων με ιδιαίτερη ταυτότητα.

Η διατήρηση της καλλιέργειας φασολιών, έστω και σε περιορισμένη κλίμακα, συνδέεται άμεσα με τη διατήρηση της παραδοσιακής αγροτικής γνώσης και των εθίμων που σχετίζονται με τη σπορά, τη συγκομιδή και τη χρήση των οσπρίων στη λεσβιακή γαστρονομία. Επιπλέον, τα όσπρια, ως ψυχανθή, εμπλουτίζουν το έδαφος με άζωτο, συμβάλλοντας στη βιωσιμότητα των αγροτικών συστημάτων μέσω της αμειψισποράς.

Η καλλιέργεια των οσπρίων, συμπεριλαμβανομένων των φασολιών, έχει μακρά ιστορία στο νησί της Λέσβου, όπως και σε ολόκληρη την Ελλάδα. Τα Φασόλια Κάπης αντιπροσωπεύουν ένα ζωντανό κομμάτι αυτής της αγροτικής ιστορίας, καθώς αποτελούν μια τοπική ποικιλία που επιβίωσε και προσαρμόστηκε στις συνθήκες της περιοχής. Η αναφορά τους σε μελέτες για τις τοπικές ποικιλίες της Λέσβου καταδεικνύει την πολιτιστική και αγροτική τους αξία.

Η καλλιέργεια των οσπρίων στη Λέσβο, όπως και η καλλιέργεια σιτηρών, συνδέεται με τη διατροφική αυτάρκεια των κοινοτήτων προ του 1960. Η παράδοση της καλλιέργειας φασολιών στην περιοχή της Κάπης, παρά τις πιθανές δυσκολίες (π.χ. σε σχέση με τα διαθέσιμα νερά), υποδηλώνει μια σθεναρή προσπάθεια διατήρησης της παραγωγής, πιθανότατα λόγω της ιδιαίτερης ποιότητας ή της προσαρμογής της ποικιλίας στα διαθέσιμα χωράφια.

Τα όσπρια στη Λέσβο, όπως και σε όλη την Ελλάδα, συνδέονται άρρηκτα με την παραδοσιακή διατροφή και τις θρησκευτικές νηστείες. Η φασολάδα αποτελεί το εθνικό φαγητό και είναι κεντρικό πιάτο σε γιορτές και κυρίως την Καθαρά Δευτέρα.

Σε τοπικό επίπεδο, η συγκομιδή και η επεξεργασία των φασολιών, παλαιότερα, ήταν συχνά κοινοτική εργασία (όπως και στον αλωνισμό). Τα Φασόλια Κάπης συγκεκριμένα, ως τοπικό προϊόν, αποτελούν αντικείμενο τοπικού εθίμου και υπερηφάνειας, με τις οικογένειες να ανταλλάσσουν και να διατηρούν τον ντόπιο σπόρο από γενιά σε γενιά. Το γεγονός ότι η ποικιλία διατηρείται και καλλιεργείται φανερώνει τη βαθιά πολιτιστική σύνδεση των κατοίκων με το έδαφος και τις παραδοσιακές καλλιέργειες.