Ελαιόλαδο Λέσβου

Το ελαιόλαδο της Λέσβου φέρει την επίσημη αναγνώριση ως προϊόν Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης (ΠΓΕ) «Λέσβος». Η κατοχύρωση αυτή εξασφαλίζει ότι το προϊόν πληροί συγκεκριμένες, αυστηρές προδιαγραφές ποιότητας και προέλευσης.

Προδιαγραφές ΠΓΕ «Λέσβος»:

• Καθεστώς & Έτος: ΠΓΕ (Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη). Η ένδειξη αυτή κατοχυρώθηκε για το έξτρα ή παρθένο ελαιόλαδο του νομού Λέσβου.
• Ποικιλίες: Η παραγωγή του λαδιού πρέπει να προέρχεται αποκλειστικά από τις δύο κύριες τοπικές ποικιλίες, την Κολοβή (γνωστή και ως Μυτιληνιά) και την Αδραμυτιανή (ή συνδυασμό τους).
• Γεωγραφική Ζώνη: Τόσο η καλλιέργεια του ελαιοκάρπου όσο και η ολική επεξεργασία (ελαιοποίηση) πρέπει να πραγματοποιούνται εντός των ορίων του Νομού Λέσβου.
• Οργανοληπτικά Χαρακτηριστικά: Το ΠΓΕ «Λέσβος» διακρίνεται για το φρουτώδες άρωμα άγουρης ελιάς, την πικάντικη γεύση και την πλούσια υφή του. Το ιδιαίτερο αυτό προφίλ οφείλεται κυρίως στην ποικιλία Κολοβή, η οποία δίνει λάδι υψηλής ποιότητας και αντοχής στην οξείδωση.

Η γεωγραφική περιοχή παραγωγής του ΠΓΕ Ελαιολάδου είναι το νησί της Λέσβου. Το υψηλό ποσοστό ελαιοκάλυψης και η μορφολογία του εδάφους αποτελούν βασικά χαρακτηριστικά της περιοχής. Οι ελαιώνες βρίσκονται σε ποικίλα εδάφη, συμπεριλαμβανομένων εκτεταμένων ηφαιστειογενών (ιδίως στη δυτική Λέσβο) και ασβεστολιθικών σχηματισμών, τα οποία συμβάλλουν στη μοναδική σύσταση του εδάφους. Το κλίμα είναι τυπικά μεσογειακό, με ήπιους, βροχερούς χειμώνες και θερμά, ξηρά καλοκαίρια. Η καλλιέργεια γίνεται κυρίως ξηρική (χωρίς άρδευση), ιδιαίτερα στις πιο παλιές και παραδοσιακές φυτείες. Αυτές οι εδαφοκλιματικές συνθήκες, σε συνδυασμό με το μακρύ ριζικό σύστημα της Κολοβής, αναγκάζουν το δέντρο να παράγει καρπό πλούσιο σε φαινολικές ενώσεις, δίνοντας στο λάδι τη χαρακτηριστική έντονη γεύση του και τα υψηλά αντιοξειδωτικά του επίπεδα.

Μέθοδος Καλλιέργειας

Η καλλιέργεια στη Λέσβο χαρακτηρίζεται από μεγάλες αποστάσεις φύτευσης και παραδοσιακές τεχνικές κλαδέματος και εδαφοφροντίδας. Οι τοπικές ποικιλίες Κολοβή και Αδραμυτιανή είναι ιδιαίτερα προσαρμοσμένες στις ξηρικές συνθήκες και έχουν υψηλή αντοχή στην ξηρασία, με αποτέλεσμα να απαιτούν ελάχιστη άρδευση. Η λίπανση είναι γενικά περιορισμένη, εστιάζοντας στη διατήρηση της υγείας των αιωνόβιων δέντρων. Η εποχικότητα της ελαιοπαραγωγής συνήθως ξεκινά με τη συγκομιδή αργά το φθινόπωρο και συνεχίζεται μέχρι και την άνοιξη.

Συγκομιδή και Ελαιοποίηση

Η συγκομιδή στη Λέσβο παρουσιάζει μεγάλη ποικιλομορφία. Παραδοσιακά, χρησιμοποιείται το τίναγμα των κλαδιών με ραβδιά (π.χ. ξύλινα) ή η συλλογή από το έδαφος (εφόσον ο καρπός είναι ώριμος), αν και για τα ποιοτικά ΠΓΕ ελαιόλαδα, προτιμάται η άμεση συλλογή του καρπού από το δέντρο (είτε με το χέρι είτε με μηχανικά μέσα, όπως δονητές) σε πιο πρώιμο στάδιο για τη μεγιστοποίηση των αρωματικών και φαινολικών ουσιών. Η Μεταφορά και Έκθλιψη είναι κρίσιμη: ο ελαιόκαρπος μεταφέρεται γρήγορα στο ελαιοτριβείο, όπου η ψυχρή έκθλιψη είναι υποχρεωτική για τα ΠΓΕ. Η θερμοκρασία της ελαιόπαστας κατά τη μάλαξη δεν πρέπει να ξεπερνά τους 27∘C (ή και 25∘C για "early harvest" λάδια). Αυτή η τεχνική διασφαλίζει τη διατήρηση των πτητικών αρωματικών συστατικών και των ευεργετικών πολυφαινολών, οδηγώντας σε ελαιόλαδο υψηλής ποιότητας με χαμηλή οξύτητα.

Αποθήκευση και Υποπροϊόντα

Η αποθήκευση του ελαιολάδου γίνεται σε ανοξείδωτες δεξαμενές (Inox) με αδρανές αέριο (άζωτο) για την προστασία από την οξείδωση, σε σταθερά χαμηλές θερμοκρασίες. Η Συσκευασία για το ΠΓΕ «Λέσβος» πρέπει να γίνεται εντός της γεωγραφικής ζώνης. Ως Υποπροϊόντα της ελαιοποίησης, το νησί παράγει πυρήνα (χρησιμοποιείται για την παραγωγή πυρηνελαίου) και τον κατσίγαρο (υγρά απόβλητα), για τον οποίο εφαρμόζονται σύγχρονες τεχνικές περιβαλλοντικής διαχείρισης.

Η ελαιοκομία στη Λέσβο αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της αγροτικής οικονομίας του νησιού. Η καλλιέργεια και η μεταποίηση του ελαιολάδου δεν προσφέρουν μόνο άμεσο εισόδημα σε χιλιάδες ελαιοπαραγωγούς και εργαζόμενους στα ελαιοτριβεία, αλλά διατηρούν και τον κοινωνικό ιστό των αγροτικών κοινοτήτων. Οι ελαιώνες, πολλοί από τους οποίους είναι αιωνόβιοι, αποτελούν το κυρίαρχο στοιχείο του φυσικού τοπίου της Λέσβου. Η αναγνώριση ως ΠΓΕ ενισχύει την εξωστρέφεια των λεσβιακών προϊόντων, αυξάνει την προστιθέμενη αξία του λαδιού και προστατεύει την τοπική παραγωγή από απομιμήσεις. Επιπλέον, η ιστορία και η βιομηχανική κληρονομιά της ελαιουργίας προσελκύουν πολιτιστικό τουρισμό, με επισκέψεις σε παλιά και νέα ελαιοτριβεία, όπως το Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου.

Η σχέση της Λέσβου με την ελιά χρονολογείται στην προϊστορική εποχή, με ανακαλύψεις απολιθωμένων φύλλων ελιάς ηλικίας 50.000 έως 60.000 χρόνων να μαρτυρούν την πανάρχαια παρουσία του δέντρου στο νησί. Η συστηματική αξιοποίηση και ελαιοπαραγωγή τεκμηριώνεται από την Εποχή του Χαλκού (2800−2000 π.Χ.), με την ανακάλυψη πρωτόγονου ελαιοτριβείου στη Θέρμη. Κατά τους κλασικούς και βυζαντινούς χρόνους, το ελαιόλαδο ήταν βασικό προϊόν εμπορίας και πηγή πλούτου. Η σύγχρονη ιστορία της λεσβιακής ελαιοκομίας σημαδεύτηκε από την καταστροφή του 1850 (Μεγάλη Καμάδα), όπου ένας βαρύς παγετός κατέστρεψε μεγάλο μέρος του ελαιώνα. Η αναγέννηση ήρθε με την εκτεταμένη αναφύτευση των ανθεκτικών ποικιλιών Κολοβή και Αδραμυτιανή, συνοδευόμενη από τη δημιουργία εντυπωσιακών πέτρινων τοίχων (ξερολιθιές) σε όλο το νησί για τη συγκράτηση του εδάφους. Αυτή η προσπάθεια αποτέλεσε ένα ιστορικό πολιτιστικό επίτευγμα και καθόρισε τη σημερινή μορφή του λεσβιακού τοπίου.

Η ελιά και το ελαιόλαδο έχουν εισχωρήσει βαθιά στα έθιμα και τις παραδόσεις της Λέσβου, συνδέοντας τον αγροτικό κύκλο με την κοινωνική και θρησκευτική ζωή. Ο εποχικός ρυθμός του νησιού καθορίζεται από τη συγκομιδή του ελαιοκάρπου (από τον Νοέμβριο έως την άνοιξη), μια περίοδο που αποτελεί μια κοινωνική γιορτή και μια διαδικασία συνεργασίας. Μεγάλες οικογένειες και παρέες συμμετέχουν συλλογικά στο μάζεμα, φέρνοντας κοντά τους κατοίκους. Παραδοσιακά, το πρώτο λάδι της χρονιάς (αγουρόλαδο) έχει ιδιαίτερη τιμή και χρησιμοποιείται για την παρασκευή των πρώτων φαγητών, σηματοδοτώντας την έναρξη του νέου κύκλου. Ακόμη και οι παραδοσιακοί χοροί και τα τραγούδια της Λέσβου περιλαμβάνουν αναφορές στην ελιά, τον μόχθο και τα δώρα του δέντρου.