Δάφνη, Λαδανιά (βότανα)

Η μοναδικότητα των ειδών αυτών στη Λέσβο έγκειται στην ενσωμάτωσή τους στην τοπική βιομηχανία ελαιολάδου και σαπωνοποιίας, καθώς και στην υψηλή συγκέντρωση πολυφαινολών που οφείλεται στις εδαφοκλιματικές συνθήκες.

Προδιαγραφές Βιοδραστικών Ενώσεων

• Δάφνη (Laurus nobilis): Τα φύλλα και οι καρποί της είναι πλούσιοι σε βιοενεργές ενώσεις. Το κύριο συστατικό του αιθέριου ελαίου είναι η Κινεόλη (ή ευκαλυπτόλη), η οποία προσδίδει την χαρακτηριστική αρωματική ένταση και έχει αντιμικροβιακή και αντιφλεγμονώδη δράση. Από τους καρπούς παράγεται το δαφνέλαιο, πλούσιο σε λιπαρά οξέα και αρωματικά έλαια.

Λαδανιά (Cistus spp.): Είναι γνωστή ως το φυτό με την υψηλότερη περιεκτικότητα σε πολυφαινόλες από οποιοδήποτε άλλο φυτό στην Ευρώπη. Οι ουσίες αυτές, συμπεριλαμβανομένης της αρωματικής ρητίνης λάβδανο (ή αλάδανος) που εκκρίνεται από τα φύλλα, προσδίδουν στον Κίστο ισχυρή αντιοξειδωτική και αντιική δράση, συμβάλλοντας στην αποτοξίνωση και την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος.

Η Λέσβος (ιδίως οι ορεινές και ημιορεινές της περιοχές) προσφέρει το ιδανικό περιβάλλον για την ανάπτυξη της Δάφνης και της Λαδανιάς.

• Δάφνη: Προτιμά τις υγρές τοποθεσίες και τα πλούσια χώματα, συχνά συναντάται σε ρέματα, κοντά σε ακτές ή ως υποόροφος στα εκτεταμένα δάση ελιάς του νησιού. Η Δάφνη αποτελεί επίσης ένα από τα είδη που απαντώνται στο Απολιθωμένο Δάσος της Λέσβου, τεκμηριώνοντας τη μακραίωνη παρουσία της στην περιοχή.
• Λαδανιά (Κίστος): Ως φρυγανώδης θάμνος, ευδοκιμεί στα ξηρικά, πετρώδη, φτωχά εδάφη και τις ακάλυπτες εκτάσεις της Λέσβου. Οι σκληροφυλλικές της ιδιότητες και η ανθεκτικότητά της στην ξηρασία την καθιστούν κυρίαρχο είδος στα μεσογειακά οικοσυστήματα του νησιού. Οι συνθήκες αυτές, με τις υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού, ενισχύουν την έκκριση της πολύτιμης ρητίνης (λάβδανο) στα φύλλα και τους βλαστούς.

Η εκμετάλλευση της Δάφνης και της Λαδανιάς στη Λέσβο γίνεται κυρίως με συλλογή αυτοφυών ειδών ή με ήπια, βιολογική καλλιέργεια, με στόχο την παραγωγή αρτυματικών, αιθέριων ελαίων και εκχυλισμάτων.

1. Συγκομιδή Δάφνης: Τα φύλλα συλλέγονται συνήθως όλο τον χρόνο, αν και η καλύτερη ποιότητα επιτυγχάνεται πριν την περίοδο της ανθοφορίας. Οι καρποί συλλέγονται το φθινόπωρο. Η συγκομιδή γίνεται με χειρωνακτική κοπή των κλαδιών, επιτρέποντας την αναγέννηση του φυτού.
2. Συλλογή Λαδανιάς (Κίστου): Η συλλογή φύλλων και βλαστών γίνεται κατά τους θερινούς μήνες, όταν η έκκριση της αρωματικής ρητίνης (λάβδανο) είναι στο μέγιστο. Παραδοσιακά, στην αρχαιότητα, το λάβδανο συλλεγόταν χτενίζοντας τα γένια των αιγών που έβοσκαν στους θάμνους. Σήμερα, η συλλογή γίνεται με χειρωνακτική κοπή και η εκχύλιση της ρητίνης γίνεται με σύγχρονες μεθόδους.
3. Ξήρανση και Επεξεργασία: Τα φύλλα και οι βλαστοί και των δύο φυτών ξηραίνονται σε σκιερό και καλά αεριζόμενο χώρο για να διατηρηθούν τα πτητικά αιθέρια έλαια και τα χρώματα. Η επεξεργασία περιλαμβάνει:
   • Δάφνη: Παραγωγή δαφνέλαιου (από τους καρπούς) και αιθέριου ελαίου (από τα φύλλα), τα οποία χρησιμοποιούνται ευρέως στην τοπική παραγωγή σαπουνιών ελαιολάδου (πράσινο σαπούνι).
   • Λαδανιά: Τα αποξηραμένα φύλλα χρησιμοποιούνται για αφεψήματα, ενώ η ρητίνη (λάβδανο) εξάγεται για χρήση σε αρώματα, καλλυντικά και φαρμακευτικά σκευάσματα.

Τα δύο αυτά φυτά έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην οικονομική διαφοροποίηση της Λέσβου, πέραν της παραδοσιακής παραγωγής ελαιολάδου και ούζου.

• Σαπωνοποιία: Το δαφνέλαιο από τους καρπούς της Δάφνης και το ελαιόλαδο από τις λεσβιακές ελιές αποτελούν τα βασικά συστατικά για την παραγωγή του παραδοσιακού σαπουνιού ελαιολάδου του νησιού (λευκό και πράσινο σαπούνι), μια ιστορική βιομηχανία της Λέσβου (π.χ. Μόρια).
• Αγροτουρισμός και Ευεξία: Η Λαδανιά και η Δάφνη προσελκύουν ενδιαφέρον στον κλάδο των φυσικών καλλυντικών και των προϊόντων ευεξίας, δημιουργώντας νέες ευκαιρίες για μικρές επιχειρήσεις τυποποίησης και απόσταξης αιθέριων ελαίων.

Η Δάφνη και η Λαδανιά φέρουν ένα βαρύ πολιτιστικό φορτίο που ξεκινά από την αρχαιότητα.

• Δάφνη: Ήταν ιερό φυτό αφιερωμένο στον θεό Απόλλωνα (εξ ου και το όνομα «Δάφνη του Απόλλωνα»). Στην Αρχαία Ελλάδα, οι νικητές των αθλητικών και μουσικών αγώνων στεφανώνονταν με κλαδιά Δάφνης, συμβολίζοντας τη νίκη, τη σοφία και την αιωνιότητα. Η χρήση της συνεχίστηκε στη λαϊκή παράδοση ως φυτό με αποτροπαϊκές ιδιότητες (για προστασία).
• Λαδανιά (Κίστος): Η ρητίνη της (λάβδανο) ήταν γνωστή από την αρχαιότητα ως πολύτιμη αρωματική ύλη και φαρμακευτικό συστατικό. Αναφέρεται σε αρχαία συγγράμματα για τις θεραπευτικές της ιδιότητες.

Τα δύο φυτά έχουν ενσωματωθεί στα τοπικά έθιμα της Λέσβου, ιδίως γύρω από τη θρησκεία και την υγιεινή.

• Βάγια των Βαΐων: Το όνομα Βάγια για τη Δάφνη συνδέεται άμεσα με τη χριστιανική παράδοση. Τα φύλλα της χρησιμοποιούνται την Κυριακή των Βαΐων για τη διακόσμηση των εκκλησιών και τη διανομή στους πιστούς, αντικαθιστώντας τους φοίνικες.
• Παραδοσιακό Σαπούνι: Η παραγωγή σαπουνιού με δαφνέλαιο αποτελεί μια ιστορική λεσβιακή παράδοση. Το σαπούνι χρησιμοποιείται παραδοσιακά για την περιποίηση του δέρματος και των μαλλιών, καθώς η Δάφνη τρέφει, τονώνει τα μαλλιά και βοηθά στον έλεγχο της πιτυρίδας.