Σύκα (νωπά ή ξερά)

Το προϊόν είναι οι καρποί του δέντρου της συκιάς, γνωστοί ως σύκα (νωπά και ξηρά), χωρίς να αναφέρεται επίσημα κάποιο ειδικό συνώνυμο ή παραλλαγή ονόματος που να συνδέεται αποκλειστικά με τη Λήμνο. Η μοναδικότητα των σύκων της Λήμνου, εφόσον δεν υπάρχουν επίσημα καταγεγραμμένες τοπικές ποικιλίες συγκρίσιμες με άλλες περιοχές, έγκειται κυρίως στις εδαφοκλιματικές συνθήκες του νησιού. Η Λήμνος έχει ένα ιδιαίτερο ηφαιστειογενές έδαφος που, σε συνδυασμό με το ξηροθερμικό της κλίμα, μπορεί να προσδώσει στα σύκα συγκεκριμένα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά, όπως έντονη γλυκύτητα και χαρακτηριστική υφή, ιδιαίτερα στα αποξηραμένα.

Η καλλιέργεια της συκιάς στη Λήμνο εντοπίζεται κυρίως σε περιοχές με αργιλώδη ή αμμοαργιλώδη εδάφη που διαθέτουν καλή αποστράγγιση, αν και η συκιά είναι ανθεκτική και μπορεί να αναπτυχθεί και σε πιο φτωχά, ξηρά εδάφη, τα οποία αφθονούν στο νησί. Η Λήμνος χαρακτηρίζεται από θερμό και ξηρό καλοκαίρι και ήπιους χειμώνες, συνθήκες που ευνοούν την πλούσια συσσώρευση σακχάρων στον καρπό. Το ξηροθερμικό περιβάλλον είναι ιδιαίτερα ευνοϊκό για την φυσική αποξήρανση των σύκων, επιτρέποντας την ανάπτυξη της γλυκύτητας και της χαρακτηριστικής γεύσης που αναζητείται στα ξηρά σύκα.

Η μέθοδος καλλιέργειας της συκιάς στη Λήμνο ακολουθεί τις παραδοσιακές πρακτικές της μεσογειακής δενδροκομίας, με έμφαση στην ξηρική καλλιέργεια, εκμεταλλευόμενη την ανθεκτικότητα του δέντρου.

• Εδαφοκλιματικές Απαιτήσεις: Το δέντρο της συκιάς είναι ανθεκτικό στην ξηρασία και ευδοκιμεί σε μέτριας γονιμότητας εδάφη. Στη Λήμνο, η έμφαση δίνεται στις φυσικές συνθήκες που επιτρέπουν την παραγωγή καρπών με υψηλή περιεκτικότητα σε σάκχαρα.
• Εποχικότητα & Συγκομιδή: Τα κύρια σύκα ωριμάζουν κατά τους μήνες Αύγουστο και Σεπτέμβριο. Η συγκομιδή γίνεται παραδοσιακά με το χέρι, όταν ο καρπός είναι πλήρως ώριμος και έχει αρχίσει να μαραίνεται πάνω στο δέντρο, εξασφαλίζοντας μέγιστη γλυκύτητα.
• Παραδοσιακή Μεταποίηση (Ξήρανση): Η παραδοσιακή μεταποίηση για τα ξηρά σύκα είναι το κρίσιμο στάδιο.
  1. Άνοιγμα: Τα συλλεχθέντα σύκα ανοίγονται προσεκτικά στη μέση με το χέρι ή με ψαλίδι.
  2. Έκθεση στον Ήλιο: Τοποθετούνται σε ειδικά τελάρα ή ψάθες και εκτίθενται στον ήλιο για φυσική αποξήρανση, μια διαδικασία που διαρκεί αρκετές ημέρες. Ο ήλιος της Λήμνου συμβάλλει στην αργή και πλήρη αφυδάτωση.
  3. Σχηματισμός Ασκάδας: Σε παραδοσιακές περιοχές, τα αποξηραμένα σύκα πιέζονται μεταξύ τους σε ζεύγη, δημιουργώντας την λεγόμενη «ασκάδα» ή «συκωτό», μια πρακτική που εξασφαλίζει τη διατήρηση και την ελκυστική παρουσίαση.
  4. Συσκευασία & Αποθήκευση: Μετά την ξήρανση, τα σύκα αποθηκεύονται σε σκιερό και ξηρό μέρος.

Η καλλιέργεια και επεξεργασία των σύκων, αν και δευτερεύουσα, έχει θετικό αντίκτυπο στη Λήμνο. Συμβάλλει στη βιοποικιλότητα και τη διατήρηση του αγροτικού τοπίου του νησιού. Παρέχει συμπληρωματικό εισόδημα στους αγρότες, ενισχύοντας την πολυλειτουργικότητα των εκμεταλλεύσεων. Επιπλέον, τα ξηρά σύκα, ως τυποποιημένο προϊόν, μπορούν να αξιοποιηθούν για την προώθηση της τοπικής γαστρονομίας και του αγροτουρισμού, προσφέροντας στους επισκέπτες ένα παραδοσιακό έδεσμα υψηλής ποιότητας.

Η συκιά είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία της Ελλάδας και της Μεσογείου, με αναφορές από την αρχαιότητα. Τα σύκα ήταν βασικό στοιχείο της διατροφής των αρχαίων Ελλήνων. Στη Λήμνο, όπου η γεωργία αποτέλεσε ανέκαθεν τον κύριο πυλώνα της οικονομίας, η συκιά καλλιεργούνταν για να καλύψει τις ανάγκες της οικογένειας για γλυκό και θρεπτικό τρόφιμο, ειδικά κατά τους χειμερινούς μήνες μέσω της αποξήρανσης. Η χρήση του ξύλου της συκιάς και οι θεραπευτικές ιδιότητες των καρπών της, όπως αναφέρονται από τον Διοσκουρίδη και τον Γαληνό, αποτελούν μέρος της ευρύτερης πολιτισμικής κληρονομιάς που ενσωματώνεται και στην τοπική παραγωγή της Λήμνου.

Στη Λήμνο, όπως και σε άλλα νησιά, η συγκομιδή και η παρασκευή των ξηρών σύκων αποτελούσε ετήσιο τελετουργικό που σηματοδοτούσε το τέλος του καλοκαιριού. Τα ξηρά σύκα χρησιμοποιούνταν παραδοσιακά ως γλυκό του κεράσματος στις γιορτές και ως ενεργειακό σνακ για τους αγρότες και τους ναυτικούς. Η πρακτική της φυσικής ξήρανσης στον ήλιο, που απαιτεί φροντίδα και υπομονή, είναι μια παλιά τεχνική που διατηρείται σε μικρές οικογενειακές μονάδες του νησιού.