Λευκό μέλι λυγαριάς

Το Μέλι Λυγαριάς είναι ένα αρωματικό μέλι με λεπτή, ιδιαίτερα βοτανική γεύση που είναι συνήθως λιγότερο γλυκιά και μερικές φορές ελαφρώς πικρή σε σύγκριση με άλλα ανθέων μέλια. Η υφή του είναι το κύριο διαφοροποιητικό στοιχείο, καθώς λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς του σε γλυκόζη, κρυσταλλώνει γρήγορα σε θερμοκρασία δωματίου, αποκτώντας ένα λευκό-μπεζ χρώμα και μια κρεμώδη, βουτυρώδη σύσταση που το κάνει εύκολα αλείψιμο. Η Λυγαριά είναι γνωστή παραδοσιακά για τις ορμονικά εξισορροπητικές ιδιότητές της, κυρίως για τις γυναίκες, ιδιότητες που εν μέρει αποδίδονται και στο μέλι. Συνώνυμα ονόματα που χρησιμοποιούνται είναι «Μέλι Άγνου» ή «Κρεμώδες Μέλι Λυγαριάς» λόγω της υφής του.

Ο Άγιος Ευστράτιος είναι ενταγμένος στο δίκτυο NATURA 2000 ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας, γεγονός που εξασφαλίζει ένα καλά διατηρημένο και μη ρυπασμένο οικοσύστημα, κρίσιμο για την ποιότητα του μελιού. Η κύρια πηγή νέκταρος για το μέλι είναι η Λυγαριά (Vitex agnus-castus), η οποία αναπτύσσεται στους μικρούς υγροτόπους και κατά μήκος των ρεμάτων. Η καλοκαιρινή ανθοφορία (Ιούλιος-Αύγουστος) της Λυγαριάς, σε συνδυασμό με το άγονο, ημιορεινό τοπίο και την περιορισμένη άλλη βλάστηση (εκτός από διάσπαρτες βελανιδιές και φρύγανα), ενισχύει τον μονοανθικό χαρακτήρα του μελιού, ελαχιστοποιώντας την ανάμιξη.

Η παραγωγή του μελιού Λυγαριάς στον Άγιο Ευστράτιο ακολουθεί τις παραδοσιακές μελισσοκομικές πρακτικές για τα καλοκαιρινά μονοανθικά μέλια, εντός ενός περιβάλλοντος με περιορισμένη ανθόφορη ποικιλία.

Η εποχικότητα είναι συγκεκριμένη: η ανθοφορία της Λυγαριάς (Vitex agnus-castus) κορυφώνεται από τα μέσα Ιουλίου έως τα τέλη Αυγούστου, περίοδο κατά την οποία οι κυψέλες τοποθετούνται κοντά στις συστάδες του φυτού. Η εκμετάλλευση απαιτεί ισχυρά μελίσσια, ενώ η απομόνωση του νησιού ευνοεί τη μονοανθικότητα του νέκταρος.

Μετά την ωρίμανση του μελιού εντός της κυψέλης, ακολουθεί η τρυγητοκομία (εξαγωγή) στο τέλος του καλοκαιριού, με χρήση φυγοκέντρισης (μελιτοεξαγωγέα). Το μέλι Λυγαριάς φημίζεται για την ταχεία κρυστάλλωσή του. Για την επίτευξη επιθυμητής υφής, μπορεί να ακολουθηθεί ελεγχόμενη κρυστάλλωση (κρεμοποίηση), δηλαδή ανάδευση σε χαμηλή θερμοκρασία, ώστε να αποκτήσει λευκή, βουτυρώδη υφή. Η παραγωγή στο νησί είναι συνήθως μικρής κλίμακας και γίνεται χωρίς θερμική επεξεργασία, διατηρώντας τα αρώματα και τα θρεπτικά συστατικά του.

Η μελισσοκομία, ειδικά η παραγωγή μονοανθικών μελιών όπως της Λυγαριάς, στον Άγιο Ευστράτιο, έχει σημαντικό αντίκτυπο, κυρίως λόγω της μικρής κλίμακας του νησιού. Λόγω του καθεστώτος NATURA 2000, η μελισσοκομία προωθεί τη βιοποικιλότητα και λειτουργεί ως ήπια οικονομική δραστηριότητα, συμβάλλοντας στη διατήρηση της αγροτικής ζωής σε ένα απομακρυσμένο νησί. Η παραγωγή ενός μοναδικού, τοπικού προϊόντος (λευκό μέλι λυγαριάς) ενισχύει την τοπική ταυτότητα και τον αγροτουρισμό. Η πώληση του μελιού, είτε στους λιγοστούς κατοίκους είτε στους επισκέπτες, αποτελεί μία μικρή αλλά σταθερή πηγή εισοδήματος για τους λίγους μελισσοκόμους, συμβάλλοντας στην οικονομική επιβίωση της τοπικής κοινότητας, ιδιαίτερα καθώς η γεωργική γη είναι περιορισμένη και η κύρια βλάστηση είναι οι βελανιδιές.

Η Λυγαριά (Vitex agnus-castus) έχει μακρά ιστορία στην Ελλάδα και τη Μεσόγειο. Το όνομά της (agnus-castus) συνδέεται με την αγνότητα, καθώς στην αρχαιότητα τα φύλλα της χρησιμοποιούνταν σε τελετές αγνότητας. Στην αρχαία Ελλάδα, η Λυγαριά ήταν γνωστή για τις θεραπευτικές της ιδιότητες και τη χρήση της ως ορμονικό ρυθμιστή, κυρίως για τη γυναικεία υγεία (ρυθμιστής του κύκλου, αντιμετώπιση συμπτωμάτων εμμηνόπαυσης).

Στον Άγιο Ευστράτιο, η παραδοσιακή μελισσοκομία είναι μια δραστηριότητα που, αν και μικρής κλίμακας, έχει περάσει από γενιά σε γενιά, αξιοποιώντας την καθαρή χλωρίδα του νησιού. Η παρουσία της Λυγαριάς σε ρέματα και υγροτόπους του νησιού (όπως αναφέρεται στις μελέτες Natura 2000), υποδεικνύει την παραδοσιακή χρήση της περιοχής για την παραγωγή του συγκεκριμένου μελιού κατά τους ζεστούς καλοκαιρινούς μήνες.

Η κατανάλωση του μελιού εντάσσεται στην ευρύτερη νησιωτική διατροφική παράδοση του Αιγαίου:

• Γλυκίσματα και Κεράσματα: Το μέλι χρησιμοποιείται παραδοσιακά σε τοπικά γλυκίσματα, όπως παστέλια (με σουσάμι) και λουκουμάδες, ή ως γλυκαντικό στο τσάι και στον καφέ.
• Προίκα και Φιλοξενία: Το μέλι, ως πολύτιμο αγαθό, αποτελούσε μέρος της προίκας ή προσφερόταν ως κεραστικό σε επισκέπτες, ως δείγμα φιλοξενίας και ευχών για υγεία.
• Θεραπευτική Χρήση: Όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα, το μέλι Λυγαριάς χρησιμοποιούνταν παραδοσιακά ως τονωτικό και για την ανακούφιση από τον πονόλαιμο και τον βήχα.