Αρνιά, μοσχάρια - Άγιος Ευστράτιος

Το κρέας των αιγοπροβάτων και των βοοειδών του Αγίου Ευστρατίου χαρακτηρίζεται από τη φυσική και βιολογική του ποιότητα, αποτέλεσμα της ελευθέρας βοσκής σε ένα περιβάλλον που αποτελεί προστατευόμενο βιότοπο Natura 2000. Συγκεκριμένα, το κρέας των αρνιών του νησιού, μαζί με εκείνο της γειτονικής Λήμνου, φέρει την ονομασία «Αρνάκι Λήμνου» η οποία έχει καταχωρηθεί ως Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη (ΠΓΕ). Η γεωγραφική περιοχή παραγωγής του «Αρνάκι Λήμνου» περιλαμβάνει ρητά τις νήσους Λήμνου και Αγίου Ευστρατίου (Περιφερειακή Ενότητα Λήμνου), γεγονός που επιβεβαιώνει την επίσημη αναγνώριση της ποιότητας των αιγοπροβατοτροφικών προϊόντων του νησιού. Επίσης αναφέρεται η διάθεση «σιτεμένου μοσχαριού» (εννοώντας κρέας που έχει ωριμάσει) ως ιδιαίτερο τοπικό προϊόν.

Ο Άγιος Ευστράτιος (Άη Στράτης) είναι ένα μικρό νησί του Βορείου Αιγαίου, γνωστό για το ιδιαίτερο οικοσύστημά του και την ένταξή του στο Δίκτυο Natura 2000 ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας. Το νησί χαρακτηρίζεται από πλούσιο υπέδαφος αλλά ελάχιστη βλάστηση σε γενικές γραμμές, με διάσπαρτες, μικρές δασώδεις εκτάσεις, κυρίως από ήμερη βελανιδιά (δρυς). Η βλάστηση αυτή, μαζί με τη τυπική μεσογειακή χλωρίδα των λόφων και των φρυγάνων, αποτελεί τη βάση της διατροφής των ζώων, προσδίδοντας στο κρέας τους τα χαρακτηριστικά που το κάνουν μοναδικό. Η απομόνωση του νησιού και οι ειδικές περιβαλλοντικές συνθήκες, συμπεριλαμβανομένης της απουσίας έντονου μαζικού τουρισμού και βιομηχανικής γεωργίας, συμβάλλουν στη διατήρηση ενός καθαρού και άγριου περιβάλλοντος εκτροφής.

Μέθοδος Εκτροφής

Η εκτροφή των αιγοπροβάτων και των βοοειδών στον Άγιο Ευστράτιο είναι παραδοσιακά εκτατική και αποκλειστικά ελευθέρας βοσκής. Τα ζώα τρέφονται σχεδόν αποκλειστικά με τη ντόπια βλάστηση του νησιού, όπως τα φρύγανα, τα αυτοφυή φυτά και οι βελανιδιές. Η περιορισμένη προσθήκη συμπληρωματικών ζωοτροφών, εφόσον κριθεί απαραίτητη, γίνεται με μίγματα προσαρμογής από χονδροειδείς ζωοτροφές (όπως σανοί δημητριακών και ψυχανθών), αλλά η πρωτογενής διατροφή βασίζεται στη γηγενή χλωρίδα του νησιού.

• Παραδοσιακή Πρακτική (Αρνιά/Κατσίκια): Τα αρνιά (και τα κατσίκια) του νησιού εκτρέφονται από παραδοσιακά προσαρμοσμένες φυλές στα νησιωτικά εδαφοκλιματικά δεδομένα. Στην περίπτωση του «Αρνάκι Λήμνου» ΠΓΕ, τα αρνιά σφάζονται σε ηλικία 60 έως 120 ημερών και βάρους άνω των 10 κιλών, με τη διατροφή τους να βασίζεται κυρίως στο μητρικό γάλα και στη βόσκηση της γηγενούς χλωρίδας για περίοδο ενός έως δύο μηνών.
• Παραδοσιακά Κτίσματα: Η κτηνοτροφία υποστηριζόταν ιστορικά από γεωργοποιμενικές εγκαταστάσεις στην ύπαιθρο, γνωστές ως "καλύβια" ή "ντάμια" (στο Βόρειο Αιγαίο), τα οποία ήταν συνήθως μονόχωρα κτίσματα με παραλληλόγραμμη κάτοψη. Τα κτίσματα αυτά είχαν ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, με επίπεδες στέγες (δώμα) κατασκευασμένες με στρώσεις ξύλινων δοκαριών, καλαμιών, ''αστουβιά'' (αγκαθωτός θάμνος), ''κουμδιά'' (ξερά φύκια - Ποσειδωνίες) και στεγανού χώματος, παρέχοντας εξαιρετική στεγανότητα και θερμομόνωση. Τα κτίσματα αυτά χρησιμοποιούνταν ως δευτερεύουσα εγκατάσταση για την κύρια απασχόληση της οικογένειας στην ύπαιθρο.

Παραγωγή

Η παραγωγή κρέατος ακολουθεί παραδοσιακές διαδικασίες, με έμφαση στην ποιότητα. Το μοσχάρι του Αγίου Ευστρατίου αναφέρεται συγκεκριμένα ως «σιτεμένο», υποδηλώνοντας μια διαδικασία ωρίμανσης (aging) του κρέατος μετά τη σφαγή, η οποία ενισχύει την τρυφερότητα και την ένταση της γεύσης του. Τα κτηνοτροφικά προϊόντα του νησιού, συμπεριλαμβανομένων των τυριών, είναι υψηλής ποιότητας και έχουν ζήτηση.

Η κτηνοτροφία είναι, μαζί με την αλιεία, η κύρια ασχολία των λιγοστών μόνιμων κατοίκων του Αγίου Ευστρατίου, ο οποίος αριθμεί περίπου 250 άτομα. Η παρουσία περίπου 10 κτηνοτρόφων στο νησί, συμπεριλαμβανομένων γυναικών κτηνοτρόφων, υπογραμμίζει τη σημασία του πρωτογενούς τομέα για την οικονομική επιβίωση και τη διατήρηση του πληθυσμού στο απομονωμένο αυτό νησί του Βορείου Αιγαίου. Η παραδοσιακή εκτατική εκτροφή είναι απολύτως εναρμονισμένη με το προστατευόμενο περιβάλλον Natura 2000, καθώς η ελευθέρας βοσκή δεν επιβαρύνει το οικοσύστημα και διατηρεί τη βιοποικιλότητα του φυσικού τοπίου.

Η κτηνοτροφία στον Άγιο Ευστράτιο έχει βαθιές ιστορικές ρίζες, καθώς αναφέρεται ως βασική οικονομική δραστηριότητα ήδη από τον 16ο αιώνα, παράλληλα με τη συλλογή βελανιδιών. Η αγροτο-κτηνοτροφική ζωή του νησιού έως και τη δεκαετία του 1960 χαρακτηριζόταν από ένα διπλό μοντέλο εγκατάστασης, όπου οι οικογένειες διατηρούσαν την κύρια κατοικία τους στον οικισμό, αλλά και μια δευτερεύουσα εγκατάσταση (καλύβι) στην ύπαιθρο, ταυτόχρονα και ποιμνιοστάσιο, όπου λάμβανε χώρα η κύρια εργασία με τα ζώα. Αυτό το μοντέλο, με τα ιδιαίτερα πέτρινα ποιμνιοστάσια (τα «ντάμια»), αποτελεί σημαντικό στοιχείο της άυλης και υλικής πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού.

Λόγω της απομόνωσης του νησιού, οι παραδόσεις γύρω από την κτηνοτροφία και τη διατροφή διατηρούνται έντονες. Είναι γενικότερα γνωστό ότι οι μεγάλες γιορτές (όπως το Πάσχα) και τα τοπικά πανηγύρια συνδέονται στενά με την κατανάλωση αρνιού ή κατσικιού, συχνά μαγειρεμένο με παραδοσιακό τρόπο, όπως το γεμιστό αρνί. Η παραγωγή τοπικών τυριών (όπως το καλαθάκι ή η μυζήθρα), που προέρχονται από το γάλα των ίδιων ζώων, είναι αναπόσπαστο μέρος της αγροτικής ζωής.