Μέλι Σάμου

Η μοναδικότητα του σαμιώτικου μελιού, και ειδικά του Πευκόμελου, έγκειται στην εμπλουτισμένη του σύνθεση με αρώματα και γεύσεις από την πλούσια, θαμνώδη και δενδρώδη χλωρίδα της περιοχής. Επίσημες έρευνες του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ) έχουν μελετήσει το Πευκόμελο και το Μέλι πεύκου-κισσούρι της Σάμου, καταγράφοντας το ιδιαίτερο μικροσκοπικό τους προφίλ (γυρεοσκοπική ανάλυση) και τους φυσικοχημικούς τους δείκτες, στοιχεία που επιβεβαιώνουν τη βοτανική και γεωγραφική τους προέλευση.

Προδιαγραφές και Χαρακτηριστικά (Βάσει Τύπου)

Το σαμιώτικο μέλι κυκλοφορεί κυρίως ως:

• Πευκόμελο (Μέλι Μελιτώματος):
  • Προέλευση: Το μελίτωμα προέρχεται κυρίως από το έντομο Marchalina hellenica (βαμβακάδα του πεύκου), το οποίο τρέφεται από τους χυμούς της Τραχείας Πεύκης (Pinus brutia) και Μαύρης Πεύκης (Pinus nigra), που καλύπτει μεγάλο μέρος των ορεινών περιοχών της Σάμου.
  • Χαρακτηριστικά: Έχει συνήθως πιο σκούρο χρώμα από το θυμαρίσιο, χαμηλή συγκέντρωση σε σάκχαρα (γλυκόζη) και κατά συνέπεια δεν κρυσταλλώνει εύκολα. Θεωρείται μέλι υψηλής θρεπτικής αξίας, πλούσιο σε ιχνοστοιχεία.
• Μέλι ανθέων Κισσού και Φθινοπωρινής ερείκης (κισσούρι):
  • Προέλευση: Προέρχεται από το νέκταρ του κισσού (Hedera helix) και της Φθινοπωρινής θαμνώδους ερείκης (Erica manipuliflora), τα οποία αφθονούν στις  δασικές εκτάσεις του νησιού, αποτελώντας ένα ξεχωριστό μέλι.
  • Χαρακτηριστικά: Χαρακτηρίζεται από το έντονο άρωμα και τη χαρακτηριστική του γεύση. Λόγω της υψηλότερης περιεκτικότητας σε γλυκόζη, μικροκρυσταλλώνει γρήγορα σε λεπτόκοκκο και συμπαγή σύσταση.
• Μέλι Ανθέων - Πεύκου, το οποίο αποτελεί μίγμα των παραπάνω.

Η Τραχεία Πεύκη (Pinus brutia), η οποία αποτελεί την κύρια πηγή του μελιτώματος για το πευκόμελο, καλύπτει δασικές εκτάσεις. Παράλληλα, η πλούσια ποικιλία των μονοετών φυτών, κυρίως Αγρωστωδών και Ψυχανθών, καθώς και θάμνων όπως το θυμάρι, εξασφαλίζει διαφορετικές ανθοφορίες κατά τη διάρκεια του μελισσοκομικού έτους. Η έντονη χλωρίδα και το ανάγλυφο είναι καθοριστικοί παράγοντες για τη μοναδική βοτανική ταυτότητα του μελιού της Σάμου.

Η παραγωγή του σαμιώτικου μελιού ακολουθεί τις παραδοσιακές πρακτικές της νομαδικής μελισσοκομίας, σε συνδυασμό με σύγχρονες τεχνικές. Οι μελισσοκόμοι εκμεταλλεύονται την εποχικότητα των ανθοφοριών και των μελιτωμάτων, μετακινώντας τα μελίσσια τους σε διαφορετικά σημεία του νησιού.

Η διαδικασία παραγωγής χωρίζεται στις εξής κύριες φάσεις:

1. Συλλογή Μελιού/Μελιτώματος (Εποχικότητα):
   • Μέλι ανθέων κισσού ερείκης και ενίοτε σε μίγμα με μελιτωμάτων πεύκου: Η συλλογή του νέκταρ γίνεται κυρίως κατά τους φθινοπωρινούς μήνες, όταν ο κισσός και μετέπειτα το φθινοπωρινό ρείκι  βρίσκονται στην πλήρη ανθοφορία τους, σε δασικές εκτάσεις του νησιού.
   • Πευκόμελο: Το μελίτωμα από το έντομο Marchalina hellenica συλλέγεται σε δύο βασικές περιόδους: την άνοιξη (πιο ανοιχτόχρωμο μέλι) και το φθινόπωρο (πιο σκούρο μέλι). Οι μελισσοκόμοι παρακολουθούν την εξέλιξη του μελιτώματος στους πευκώνες.
2. Τρύγος: Η εξαγωγή του μελιού από τις κηρήθρες γίνεται με τη χρήση φυγοκέντρισης, μια μέθοδο που διατηρεί αναλλοίωτα τα φυσικά χαρακτηριστικά του μελιού. Ακολουθεί διήθηση (φιλτράρισμα) για την απομάκρυνση τυχόν ξένων σωματιδίων και κηρών.
3. Επεξεργασία και Τυποποίηση: Το μέλι τυποποιείται σε κατάλληλα εργαστήρια, ή μεμονωμένους παραγωγούς. Δεν θερμαίνεται σε υψηλές θερμοκρασίες (ψυχρή επεξεργασία) ώστε να διατηρηθούν όλα τα θρεπτικά και βιοδραστικά του συστατικά, όπως τα ένζυμα και τα φλαβονοειδή. Η παραδοσιακή πρακτική των μελισσοκόμων και η γνώση του τοπικού μικροκλίματος είναι κρίσιμες για τη διασφάλιση της ποιότητας και της αυθεντικότητας του προϊόντος.

Η μελισσοκομία στη Σάμο αποτελεί ένα σταθερό συμπλήρωμα της αγροτικής οικονομίας, παρά την κυριαρχία της αμπελοκαλλιέργειας. Με περίπου 12.000 κυψέλες, η δραστηριότητα συμβάλλει στη διατήρηση του αγροτικού πληθυσμού και στη διαφοροποίηση του αγροτικού εισοδήματος. Ο αντίκτυπος όμως δεν είναι μόνο οικονομικός, καθώς η μελισσοκομία συνδέεται άμεσα με την περιβαλλοντική βιωσιμότητα και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας του νησιού. Η παρουσία των μελισσών είναι ζωτικής σημασίας για την επικονίαση της πλούσιας χλωρίδας, συμπεριλαμβανομένων των δασικών εκτάσεων και των καλλιεργειών, διασφαλίζοντας την αναπαραγωγή των φυτών. Επιπλέον, η παραγωγή μελιών με αναγνωρισμένα χαρακτηριστικά ενισχύει την ταυτότητα του νησιού και προωθεί ένα πρότυπο ποιότητας στον τομέα των τοπικών προϊόντων.

Η μελισσοκομία στη Σάμο, όπως και στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο, έχει βαθιές ρίζες που ανάγονται στην αρχαιότητα. Ιστορικά, το μέλι ήταν ένα προϊόν ιδιαίτερης αξίας, χρησιμοποιούμενο όχι μόνο ως γλυκαντική ύλη, αλλά και για τις θεραπευτικές του ιδιότητες, τη θρησκευτική χρήση (αφιερώματα) και τη διατήρηση τροφίμων. Ενώ η αμπελοκαλλιέργεια παρέμεινε η κύρια δραστηριότητα, η τέχνη της μελισσοκομίας διατηρήθηκε ζωντανή, κυρίως ως οικογενειακή παράδοση. Οι παραδοσιακές πρακτικές των μελισσοκόμων, σε συνδυασμό με τη γνώση της τοπικής χλωρίδας και του μικροκλίματος, διαμόρφωσαν ένα αντιπροσωπευτικό μέλι για την περιοχή, όπως επιβεβαιώνεται και από σύγχρονες επιστημονικές μελέτες που αποσκοπούν στην καταγραφή της αυθεντικότητας του σαμιώτικου μελιού.

Το μέλι ήταν ανέκαθεν αναπόσπαστο μέρος των τοπικών γαστρονομικών εθίμων και των γιορτινών εδεσμάτων του νησιού και χρησιμοποιείται παραδοσιακά σε γλυκά που συνοδεύουν θρησκευτικές γιορτές ή κοινωνικές εκδηλώσεις (γάμους, βαπτίσεις). Η γενικότερη πολιτιστική αξία του μελιού στην Ελλάδα, όπου η μέλισσα θεωρούνταν ιερή και συνδεόταν με θεότητες όπως η Δήμητρα και η Άρτεμις, διατηρείται και στη Σάμο μέσω της αδιάλειπτης άσκησης της μελισσοκομικής τέχνης.