Αμύγδαλα

Τα αμύγδαλα της Λέσβου, πέρα από τον γενικό χαρακτηρισμό τους ως ξηροί καρποί, ξεχωρίζουν χάρη στην ύπαρξη τοπικών ποικιλιών που έχουν προσαρμοστεί στις ιδιαίτερες συνθήκες του νησιού. Μία από τις ντόπιες ποικιλίες της Λέσβου, και συγκεκριμένα της περιοχής της Αγιάσου, είναι το «Λήμνου Καρυδάτο» ή «Καρυδάκι Μεγάλο» ή «Καρυδάκι Σκληρό». Η μοναδικότητα του προϊόντος έγκειται στην ενσωμάτωσή του στην τοπική γαστρονομία και στις ντόπιες ποικιλίες που έχουν διατηρηθεί με την πάροδο του χρόνου, όπως αναφέρονται σε μελέτες για τις τοπικές ποικιλίες δενδρωδών. Χαρακτηριστικά, η τοπική ποικιλία Λήμνου Καρυδάτο περιγράφεται ως ντόπια της Λέσβου, με σκληροκέλυφο καρπό και ποσοστό ψίχας περίπου 24%.

Η Λέσβος, το τρίτο σε μέγεθος ελληνικό νησί, διαθέτει ένα ποικίλο ανάγλυφο και εδαφοκλιματικές συνθήκες που ευνοούν την καλλιέργεια της αμυγδαλιάς. Το κλίμα είναι μεσογειακό, ξηροθερμικό, με ήπιους, βροχερούς χειμώνες και ξηρά, θερμά καλοκαίρια, ιδανικές συνθήκες για την αμυγδαλιά, η οποία είναι ιδιαίτερα ανθεκτική στον παγετό και προτιμά την ξηρασία έναντι του υγρού περιβάλλοντος που ευνοεί τις μυκητολογικές ασθένειες. Τα εδάφη της Λέσβου, όπου καλλιεργείται το αμύγδαλο, είναι συνήθως μέσης σύστασης, γόνιμα και με καλή αποστράγγιση, αν και η αμυγδαλιά έχει την ικανότητα να αναπτύσσεται ακόμα και σε ξηρά, άγονα, ασβεστούχα ή πετρώδη εδάφη, χάρη στο ισχυρό ριζικό της σύστημα. Η καλλιέργεια της αμυγδαλιάς απαντάται σε διάφορες περιοχές του νησιού, συχνά σε υψόμετρα όπου οι συνθήκες είναι πιο ξηρές και το έδαφος πιο φτωχό, ενώ ντόπιες ποικιλίες συνδέονται ειδικά με την περιοχή της Αγιάσου.

Μέθοδος Καλλιέργειας

Η καλλιέργεια της αμυγδαλιάς στη Λέσβο ακολουθεί τις γενικές γεωργικές πρακτικές, προσαρμοσμένες στις τοπικές εδαφοκλιματικές συνθήκες, δίνοντας έμφαση σε ποικιλίες προσαρμοσμένες στο ξηρό κλίμα. Τα δέντρα φυτεύονται σε αποστάσεις 6-$ μέτρων και, παρόλο που η αμυγδαλιά είναι ανθεκτική στην ξηρασία, η άρδευση μπορεί να εφαρμοστεί για καλύτερη απόδοση, αν και συχνά παρατηρείται και ξερική καλλιέργεια, όπου χρησιμοποιούνται ανθεκτικά στην έλλειψη νερού υποκείμενα, όπως το GN 22. Η επιτυχής επικονίαση είναι κρίσιμη για την ετήσια παραγωγή, επιτυγχάνεται με τη φύτευση κατάλληλων επικονιαστών και συχνά υποβοηθείται με την τοποθέτηση κυψελών μελισσών στον αμυγδαλεώνα. Το κλάδεμα καρποφορίας είναι συνήθως ελαφρύ, στοχεύοντας στη διατήρηση πολλών καρποφόρων οργάνων και τη διευκόλυνση της συγκομιδής, αποτρέποντας τη μεγάλη ανάπτυξη σε ύψος. Η λίπανση είναι απαραίτητη, με υψηλές απαιτήσεις σε Άζωτο (N) και Φώσφορο (P), ιδιαίτερα όταν τα δέντρα εισέρχονται στην παραγωγή.

Συγκομιδή & Επεξεργασία

Η συλλογή των αμυγδάλων, ανάλογα με την ποικιλία και τις κλιματολογικές συνθήκες, πραγματοποιείται συνήθως από τις αρχές Αυγούστου έως τα τέλη Σεπτεμβρίου. Σε παραδοσιακό επίπεδο, η συγκομιδή γινόταν χειρωνακτικά με ράβδισμα των κλαδιών, ενώ σε σύγχρονες καλλιέργειες χρησιμοποιούνται δονητές. Μετά τη συγκομιδή, ακολουθούν τα στάδια της αποφλοίωσης και της ξήρανσης. Αρχικά, απομακρύνεται το πράσινο περίβλημα του καρπού. Στη συνέχεια, ακολουθεί η ξήρανση της ψίχας, η οποία παραδοσιακά γινόταν με άπλωμα των καρπών στον ήλιο. Σε επαγγελματικό επίπεδο, η αποφλοίωση γίνεται σε ειδικά αποφλοιωτικά μηχανήματα και η ξήρανση μπορεί να πραγματοποιηθεί σε φούρνους. Η ξήρανση είναι ζωτικής σημασίας για τη μείωση της υγρασίας και την εύκολη συντήρηση του τελικού προϊόντος.

Παρόλο που η αμυγδαλιά δεν αποτελεί την κυρίαρχη καλλιέργεια της Λέσβου (τη θέση αυτή κατέχει η ελιά), η παραγωγή αμυγδάλων έχει έναν σημαντικό πολιτισμικό και τοπικό οικονομικό αντίκτυπο. Η καλλιέργεια αμυγδαλιάς συνεισφέρει στην διατήρηση της βιοποικιλότητας του νησιού, μέσω της διαφύλαξης των ντόπιων ποικιλιών που είναι προσαρμοσμένες στο περιβάλλον της Λέσβου, όπως το Λήμνου Καρυδάτο. Ο μεγαλύτερος αντίκτυπος όμως παρατηρείται στην τοπική γαστρονομία και τη ζαχαροπλαστική. Τα αμύγδαλα αποτελούν την βασική πρώτη ύλη για παραδοσιακά γλυκίσματα (όπως τα «γεμάτα» και ο γαμήλιος μπακλαβάς) που προσελκύουν επισκέπτες και ενισχύουν την εικόνα του νησιού ως προορισμού με πλούσια γαστρονομική παράδοση. Η παραγωγή τους, αν και περιορισμένη, τροφοδοτεί μικρές τοπικές επιχειρήσεις και εργαστήρια ζαχαροπλαστικής, διατηρώντας ζωντανές τις παραδοσιακές τέχνες παρασκευής.

Η αμυγδαλιά είναι ένα από τα πρώτα δέντρα που καλλιεργήθηκαν από τον άνθρωπο, με την παρουσία της να χρονολογείται στη Μέση Ανατολή. Στη Λέσβο, η καλλιέργεια και η χρήση του αμυγδάλου έχει μακραίωνη ιστορία, συνυφασμένη με τον πολιτισμό του Αιγαίου. Ιστορικά, η αμυγδαλιά ευδοκιμούσε σε περιοχές όπου άλλες καλλιέργειες δυσκολεύονταν λόγω της ξηρασίας, καθιστώντας τον καρπό της πολύτιμο. Η σημαντικότερη πολιτιστική κληρονομιά του αμυγδάλου στη Λέσβο συνδέεται άμεσα με την παραδοσιακή ζαχαροπλαστική και το τελετουργικό των σημαντικών γεγονότων της ζωής. Το αμύγδαλο δεν ήταν απλώς μια τροφή, αλλά ένα σύμβολο αφθονίας, τύχης και γονιμότητας που χρησιμοποιούνταν σε τελετές.

Τα αμύγδαλα στη Λέσβο είναι αναπόσπαστο κομμάτι των γάμων, των αρραβώνων και των βαφτίσεων. Τα «Γεμάτα» ή αμυγδαλωτά ή «προσπέσματα» της Μυτιλήνης είναι το κατεξοχήν νυφιάτικο γλυκό και το κλασικό κέρασμα των χαρμόσυνων γεγονότων. Πρόκειται για άψητα αμυγδαλωτά που παρασκευάζονται από ασπρισμένη και ψιλοαλεσμένη αμυγδαλόψιχα, ζυμωμένη με ζάχαρη άχνη και ανθόνερο (απόσταγμα από άνθη πορτοκαλιάς ή λεμονιάς), και πλάθονται σε περίτεχνα, μικροσκοπικά σχήματα λουλουδιών, κοσμημάτων ή άλλων ευφάνταστων μορφών. Η παραδοσιακή τεχνική τους περιλαμβάνει φυσική ξήρανση στον αέρα.

Ένα άλλο παραδοσιακό γλυκό που συνδέεται με το αμύγδαλο και το τελετουργικό του γάμου είναι ο γαμήλιος μπακλαβάς της Λέσβου (η «μπακλαβού»), ο οποίος παρασκευάζεται αποκλειστικά με κατάλευκο ασπρισμένο αμύγδαλο και έχει δεκάδες λεπτά φύλλα. Η παρασκευή και το περίτεχνο κόψιμό του, συχνά, εμπεριείχαν μια σημαντική αλληγορία για τη ζωή του ζευγαριού. Τέλος, το αμύγδαλο φιλέ μπορεί να χρησιμοποιείται και σε άλλα παραδοσιακά γλυκά, όπως ο Μπαλεζές (τοπική κρέμα τύπου μουχαλεμπί με ανθόνερο), που παραδοσιακά προσφερόταν στο σπίτι της λεχώνας.