Ελαιόλαδο Σάμου

Το σαμιώτικο ελαιόλαδο ξεχωρίζει κυρίως λόγω της τοπικής ποικιλίας Θρουμπολιά ή Θρούμα (συνώνυμα: Ασκούδα, Θασίτικη, Λαδολιά, Ντόπια, Ξανθολιά, Ρεθυμνιώτικη, Χονδρολιά), η οποία καλλιεργείται εκτεταμένα στο νησί, ειδικά στα νησιά του Αιγαίου. Η Θρουμπολιά είναι μια ποικιλία διπλής χρήσης, γνωστή τόσο για τις βρώσιμες ελιές της όσο και για το ποιοτικό ελαιόλαδο που παράγει, με χρυσαφένιο χρώμα και ιδιαίτερα αρώματα και γεμάτη γεύση. Παρόλο που σημαντικό μέρος της παραγωγής σήμερα προέρχεται από την ποικιλία Κορωνέικη, οι παραγωγοί συχνά επιδιώκουν τον συνδυασμό των δύο ποικιλιών, ώστε να ενισχύσουν τη φρεσκάδα της Κορωνέικης με τα μοναδικά χαρακτηριστικά της τοπικής Θρουμπολιάς.

Καθεστώς ΠΓΕ

Το ελαιόλαδο του νομού Σάμου έχει αναγνωριστεί ως προϊόν Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης (ΠΓΕ) με την ονομασία «Σάμος». Η αναγνώριση αυτή χορηγείται σε γεωργικά προϊόντα για τα οποία η συγκεκριμένη ποιότητα, η φήμη ή άλλα χαρακτηριστικά τους μπορούν να αποδοθούν στην εν λόγω γεωγραφική καταγωγή, και η παραγωγή, ή/και η μεταποίηση, ή/και η επεξεργασία πραγματοποιούνται στην οριοθετημένη αυτή γεωγραφική περιοχή.

• Σχήμα Προστασίας: Π.Γ.Ε. (Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη).
• Προδιαγραφές ΠΓΕ «Σάμος»: Το ελαιόλαδο με την ένδειξη «Σάμος ΠΓΕ» είναι ένα προϊόν που, σύμφωνα με τις προδιαγραφές, πρέπει να προέρχεται αποκλειστικά από τις ποικιλίες "Θρουμπολιά" 90% και Κορωνέικη 10% των νησιών Σάμου & Ικαρίας,  ώστε να διασφαλίζεται η άρρηκτη σύνδεση του προϊόντος με τη γεωγραφική περιοχή και τα μοναδικά τοπικά χαρακτηριστικά του.

Η Σάμος προσφέρει ένα ιδιαίτερο μικροκλίμα που ευνοεί την ελαιοκαλλιέργεια επί αιώνες. Η ελαιοκομία αναπτύσσεται σε όλες τις περιοχές του νησιού, σε επικλινείς εκτάσεις ανάμεσα σε αμπελώνες και δασικές περιοχές με έντονο φυτικό μωσαϊκό, αλλά και σε εκτεταμένους ελαιώνες, όπως στην περιοχή του κάμπου Χώρας, που περιλαμβάνει αρκετές τοπικές κοινότητες (Χώρας, Μύλων, Μαυρατζαίων, Παγώνδα κ.α.) και κάμπο Μαραθοκάμπου (Μαραθόκαμπος, Κουμέικα, Σκουραίικα κ.α). Το νησί χαρακτηρίζεται από έντονο ανάγλυφο, γεγονός που, σε συνδυασμό με την εγγύτητα στη θάλασσα και το πλούσιο σε ιχνοστοιχεία έδαφος, διαμορφώνει τα μοναδικά οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του ελαιολάδου. Η τοπική ποικιλία Θρουμπολιά είναι ιδιαίτερα προσαρμοστική και αναπτύσσεται ακόμη και σε μεγάλα υψόμετρα, εγκλιματισμένη στις ιδιαίτερες εδαφοκλιματικές συνθήκες του Αιγαίου.

Η παραγωγή του σαμιώτικου ελαιολάδου βασίζεται στην εφαρμογή παραδοσιακών τεχνικών και σύγχρονων προτύπων ποιότητας, με τη διαδικασία να είναι αυστηρά ελεγχόμενη για την παραγωγή Εξαιρετικού Παρθένου Ελαιολάδου.

Καλλιέργεια και Συγκομιδή

Οι ελαιώνες στη Σάμο καλλιεργούνται με μεθόδους που σέβονται την αειφορία και το περιβάλλον, με ορισμένες μονάδες να εφαρμόζουν και βιολογικές πρακτικές. Στο νησί δραστηριοποιείται η ομάδα παραγωγών ελαιολάδου του Ελαιουργικού Αγροτικού Συνεταιρισμού Σάμου καθώς και πιστοποιημένοι βιοκαλλιεργητές. Η τοπική ποικιλία Θρουμπολιά είναι ένα ορθόκλαδο δέντρο, ικανό να φτάσει σε ύψος τα 5-10 μέτρα, καθιστώντας την καλλιέργεια απαιτητική. Η συγκομιδή γίνεται με ελαιοραβδισιστικά ή/και συχνά χειρωνακτικά, ειδικά για την πρώιμη συγκομιδή, η οποία διασφαλίζει τον μέγιστο φρουτώδη χαρακτήρα και τα καλύτερα δυνατά χημικά και οργανοληπτικά συστατικά του λαδιού. Έμφαση δίνεται στη σωστή συσκευασία σε πλαστικά τελάρα ή αεροπερατούς σάκους και στην άμεση μεταφορά του καρπού για άλεση, συνήθως αυθημερόν, ώστε να αποφευχθεί η υποβάθμιση των ποιοτικών χαρακτηριστικών του ελαιολάδου.

Ελαιοποίηση, Μεταποίηση και Αποθήκευση

Η έκθλιψη του ελαιοκάρπου πραγματοποιείται σε σύγχρονα ελαιοτριβεία που λειτουργούν σύμφωνα με διεθνή πρότυπα ποιότητας και ασφάλειας τροφίμων. Η κρίσιμη φάση της εξαγωγής του ελαιολάδου γίνεται εν ψυχρώ (κρύα έκθλιψη) σε κλειστούς μαλακτήρες, διασφαλίζοντας έτσι ότι διατηρούνται όλα τα ευεργετικά συστατικά (πολυφαινόλες κ.α.) και ο ο φρουτώδης χαρακτήρας του ελαιολάδου. Σχεδόν όλα τα ελαιοτριβεία έχουν υιοθετήσει τη γραμμή παραγωγής διφασικού τύπου για περιβαλλοντική προστασία (αποφυγή υγρών αποβλήτων) και καλύτερη απόδοση. Μετά την παραγωγή, το ελαιόλαδο φιλτράρεται και φυλάσσεται σε ανοξείδωτα δοχεία σε ελεγχόμενες συνθήκες, ενώ κάθε παρτίδα πριν την εμφιάλωση της υποβάλλεται χημική ανάλυση και σε γευστική δοκιμή για να διασφαλιστεί η απουσία ελαττωμάτων και η ανάδειξη των μοναδικών χαρακτηριστικών του.

Η ελαιοκαλλιέργεια στη Σάμο αποτελεί έναν ιστορικό πυλώνα της αγροτικής οικονομίας του νησιού, παρά το γεγονός ότι η παραγωγική της ικανότητα είναι σχετικά μικρή, φτάνοντας μόλις στους 2.500 τόνους λάδι σε καλές χρονιές. Η παρουσία και η διαρκής λειτουργία των ελαιοτριβείων συνιστούν έναν σημαντικό κοινωνικοοικονομικό παράγοντα, καθώς παρέχουν εισόδημα σε ένα μεγάλο μέρος του αγροτικού πληθυσμού. Η υιοθέτηση του καθεστώτος ΠΓΕ «Σάμος» για το ελαιόλαδο από τις τοπικές ποικιλίες Θρουμπολιά και Κορωνέικη των νησιών Σάμου & Ικαρίας, προσδίδει προστιθέμενη αξία στο προϊόν, ενισχύει την ταυτότητα του νησιού στις διεθνείς αγορές και συμβάλλει στη διατήρηση της τοπικής βιοποικιλότητας, ενθαρρύνοντας την αναγέννηση των τοπικών ελαιώνων.

Η ιστορία της ελαιοκαλλιέργειας στη Σάμο χάνεται στα βάθη των αιώνων, με αρχαίους συγγραφείς, όπως ο Όμηρος, ο Αισχύλος και ο Αντιφάνης, να μιλούν με θαυμασμό για την ελαιόφυτη Σάμο και να επαινούν το σαμιώτικο ελαιόλαδο, γεγονός που μαρτυρά την αρχαία παράδοση του νησιού στον τομέα. Η καλλιέργεια της ελιάς έχει ενταχθεί στην οικογενειακή ιστορία πολλών οικογενειών, με ορισμένες να δραστηριοποιούνται στην παραγωγή ελαιολάδου από τα τέλη του 18ου αιώνα. Σημαντικό δείγμα της μακραίωνης αυτής κληρονομιάς αποτελεί η «Ελιά της Εύας» στο χωριό Μύλοι, μια αιωνόβια ελιά που θεωρείται το αρχαιότερο δέντρο στο νησί, επιβεβαιώνοντας τη διαχρονική σχέση των κατοίκων της Σάμου με την ελιά. Η παράδοση αυτή συνεχίζεται μέχρι σήμερα, όπου οι σύγχρονες μονάδες παραγωγής αξιοποιούν την εμπειρία των παλαιότερων, εφαρμόζοντας παράλληλα σύγχρονες μεθόδους.