Κολοβή ελιά Μυτιλήνης

Η Κολοβή (λατ. Olea europaea var. microcarpa) είναι η κυρίαρχη ελαιοκομική ποικιλία της Λέσβου, καλύπτοντας περίπου το 80% του τοπικού ελαιώνα. Τα κύρια συνώνυμά της είναι Μυτιληνιά ελιά ή Μυτιληνιά, ενώ λόγω του χαρακτηριστικού της σχήματος αποκαλείται συχνά από τους ντόπιους και Βαλανολιά (από το βελανίδι). Ο καρπός της είναι μικρού έως μεσαίου μεγέθους (με μέσο βάρος 3-4,5 γραμμάρια), έχει ωοειδές ή σφαιρικό σχήμα και διαθέτει ένα εξαιρετικά διακριτικό χαρακτηριστικό: την κοίλη απόληξη και την παρουσία θηλής ή ακίδας στην κορυφή, που παραπέμπει σε βελανίδι, εξ ου και το τοπικό όνομα.

Η μοναδικότητα της Κολοβής εστιάζει στα εξής:

1. Μορφολογικά Χαρακτηριστικά: Το σχήμα του καρπού με την κοίλη απόληξη και τη θηλή είναι οπτικά διακριτό.
2. Οργανοληπτικά Χαρακτηριστικά: Ο καρπός διαθέτει λεπτό φλοιό και παράγει ελαιόλαδο με έντονο άρωμα και απαλή γεύση, γεγονός που το κατατάσσει στις καλύτερες ελαιοποιήσιμες ποικιλίες.
3. Παραδοσιακή Επεξεργασία: Η επεξεργασία της επιτραπέζιας ελιάς γίνεται με φυσική ζύμωση σε άλμη (με χρήση θαλασσινού αλατιού από τις τοπικές αλυκές, όπως της Καλλονής), ελαχιστοποιώντας την επεξεργασία και διατηρώντας τα αυθεντικά της χαρακτηριστικά και τη μακροχρόνια διατηρησιμότητα.

Η Κολοβή ελιά καλλιεργείται σχεδόν αποκλειστικά στο νησί της Λέσβου (Μυτιλήνη), όπου και αποτελεί σήμα-κατατεθέν του ελαιώνα του νησιού. Η Λέσβος χαρακτηρίζεται από ένα ιδιόμορφο μικροκλίμα και εδάφη που συμβάλλουν στη μοναδική ανάπτυξη της ποικιλίας. Οι ελαιώνες βρίσκονται συχνά σε ημιορεινές περιοχές με υγρό κλίμα, ασβεστολιθικό έδαφος και γενναιόδωρη ηλιοφάνεια.

• Εδαφοκλιματικές Απαιτήσεις:
  • Η ελιά γενικά είναι ανθεκτική και αναπτύσσεται ακόμα και σε άγονα πετρώδη εδάφη, ωστόσο η Κολοβή αποδίδει καλύτερα σε σχετικά γόνιμα εδάφη που συγκρατούν υγρασία. Προτιμά ουδέτερη ή ελαφρά αλκαλική αντίδραση του εδάφους (pH 7-8). Υποφέρει σε βαριά εδάφη που νεροκρατούν.
  • Η ποικιλία χαρακτηρίζεται από μεγάλη χρονική περίοδο άνθησης (περίπου 3-4 εβδομάδες), ένα χαρακτηριστικό που την καθιστά ανθεκτική στις αλλαγές του κλίματος.
• Οριοθετημένη Περιοχή (για την ΠΟΠ): Η γεωγραφική περιοχή για την επιτραπέζια ελιά περιλαμβάνει το σύνολο του νησιού της Λέσβου, καθώς η καλλιέργεια της Κολοβής εκτείνεται σε μεγάλο μέρος της έκτασής του. Η παραδοσιακή επεξεργασία, όπως αναφέρεται στον φάκελο ΠΟΠ, συνδέεται άμεσα και με το θαλασσινό αλάτι που προέρχεται από τις αλυκές της Καλλονής, οι οποίες βρίσκονται εντός της οριοθετημένης περιοχής.

Η παραγωγή της Κολοβής ελιάς βασίζεται σε παραδοσιακές πρακτικές που έχουν διαμορφωθεί από την μακρόχρονη ελαιοκομική παράδοση της Λέσβου, διασφαλίζοντας την ποιότητα και τη διατήρηση των διακριτικών χαρακτηριστικών του καρπού.

Καλλιέργεια και Συγκομιδή

Η φύτευση, το κλάδεμα, η λίπανση και ο έλεγχος των ελαιόδεντρων είναι συνήθως οικογενειακή υπόθεση (λόγω του μικρού αγροτικού κλήρου στην περιοχή) και πραγματοποιούνται με ιδιαίτερη επιμέλεια.

• Εποχικότητα Συγκομιδής: Η συγκομιδή της Κολοβής γίνεται κατά τη φάση που ο καρπός είναι πράσινος (για την πράσινη ελιά) ή μετατρέπεται σε σκούρο μαυροκόκκινο (για την ώριμη ελιά).
• Παραδοσιακές Τεχνικές Συγκομιδής: Η συγκομιδή του καρπού γίνεται χειρωνακτικά με το παραδοσιακό χειρομάδημα (με τα χέρια) ή με τη βοήθεια χειροκίνητων (ή μηχανικών) ραβδιών. Αυτές οι ήπιες μέθοδοι, σε αντίθεση με το «ράβδισμα» σε δίχτυα στο έδαφος, εξασφαλίζουν ότι ο καρπός είναι απαλλαγμένος από χώμα και τραυματισμούς (χτυπήματα), τα οποία υποβαθμίζουν την ποιότητα. Ως αποτέλεσμα της προσεκτικής συγκομιδής, ο καρπός εμφανίζει μικρότερη ποσότητα χλωροφύλλης, κάτι που συνδέεται με μεγαλύτερο χρόνο διατηρησιμότητας.

Επεξεργασία (Επιτραπέζια Ελιά)

Η επεξεργασία της βρώσιμης Κολοβής ελιάς είναι ελάχιστη και βασίζεται σε αιώνιες τοπικές παραδόσεις.

• Ξεπίκρισμα και Ζύμωση: Οι ελιές ξεπικρίζονται και ζυμώνονται/συντηρούνται με τη μέθοδο της φυσικής ζύμωσης σε άλμη, χωρίς κάποια επιπλέον χημική επεξεργασία.
• Χρήση Τοπικών Πόρων: Η άλμη παρασκευάζεται αποκλειστικά με θαλασσινό αλάτι από τις αλυκές της Καλλονής (τοπικό προϊόν), γεγονός που ενισχύει τη σύνδεση με την περιοχή.
• Αρωματικά Συστατικά: Σε ορισμένες παραδοσιακές περιπτώσεις, η άλμη εμπλουτίζεται με αρωματικά φυτά του νησιού, αναδεικνύοντας ακόμα περισσότερο το έντονο άρωμα και τη γεύση της ελιάς. Αυτή η «μικρότερη δυνατή επεξεργασία» αποτελεί βασικό στοιχείο της φιλοσοφίας παραγωγής και του φακέλου ΠΟΠ.

Η Κολοβή ελιά αποτελεί τον βασικό πυλώνα της αγροτικής οικονομίας της Λέσβου, με τον ελαιώνα να καλύπτει τη συντριπτική πλειοψηφία των καλλιεργειών του νησιού. Ο αντίκτυπος είναι πολυδιάστατος:

• Οικονομική Σημασία: Η ελαιοκομία παρέχει άμεσα και έμμεσα εισοδήματα σε χιλιάδες οικογένειες. Η υψηλή ελαιοπεριεκτικότητα της Κολοβής και η εξαιρετική ποιότητα του παραγόμενου ελαιολάδου ("Λάδι Μυτιλήνης ΠΓΕ") διασφαλίζουν την εξαγωγιμότητα και την προστιθέμενη αξία του προϊόντος.
• Περιβαλλοντική Διατήρηση: Οι παραδοσιακοί ελαιώνες της Κολοβής, με δέντρα μεγάλης ηλικίας και τη χρήση ήπιων καλλιεργητικών μεθόδων, συντηρούν το μοναδικό αγροτικό τοπίο της Λέσβου, προστατεύοντας παράλληλα από τη διάβρωση του εδάφους και διατηρώντας τη βιοποικιλότητα.
• Πολιτιστική Ταυτότητα: Η ελαιοκαλλιέργεια έχει διαμορφώσει την ταυτότητα και τον πολιτισμό του νησιού για αιώνες. Ο χαρακτηρισμός ΠΟΠ για την επιτραπέζια ελιά και η κατοχύρωση του ΠΓΕ για το λάδι, θα αποτελέσουν θεσμική αναγνώριση της ιστορικής, πολιτιστικής και οικονομικής αξίας του προϊόντος, ενισχύοντας τη συλλογική δράση και τη βιωσιμότητα της τοπικής ελαιοκομίας.

Η ιστορία της ελιάς στη Λέσβο χάνεται στους αιώνες, με την καλλιέργεια να έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα. Η Κολοβή (ή Μυτιληνιά) αποτελεί την ντόπια ποικιλία, η οποία προσαρμόστηκε τέλεια στις εδαφοκλιματικές συνθήκες του νησιού.

• Μακραίωνη Παράδοση: Η ελαιοκομία στη Λέσβο είναι μια αδιάλειπτη παράδοση. Οι παραδοσιακές ελαιοτριβές (πολλές από τις οποίες έχουν μετατραπεί σε μουσεία) και τα λιθόκτιστα κτίρια που σχετίζονται με την παραγωγή μαρτυρούν την τεράστια πολιτιστική κληρονομιά που συνδέεται με το προϊόν.
• Ονομασία "Βαλανολιά": Η τοπική ονομασία Βαλανολιά (από το σχήμα βελανιδιού) είναι μια ιστορική μαρτυρία της στενής παρατήρησης της φύσης από τους Λέσβιους αγρότες και της βαθιάς γνώσης των χαρακτηριστικών της ποικιλίας.
• Διπλής Χρήσης: Η Κολοβή είναι μια διπλής χρήσης ποικιλία, καθώς χρησιμοποιείται και για την παραγωγή εξαιρετικού ελαιολάδου και ως επιτραπέζια ελιά. Αυτό το γεγονός υπογραμμίζει την ευελιξία και τη σημασία της στην διατροφική αυτάρκεια του νησιού ανά τους αιώνες.

Πολλά έθιμα και παραδόσεις στη Λέσβο συνδέονται άμεσα με τον ελαιώνα, τη συγκομιδή και το ελαιόλαδο, αντικατοπτρίζοντας τον κύκλο ζωής του προϊόντος.

• Το 'Μάζωμα' (Συγκομιδή): Η συγκομιδή (το «μάζωμα») ήταν ανέκαθεν κοινωνικό γεγονός, συχνά με τη συμμετοχή ολόκληρης της οικογένειας, των συγγενών ή ακόμα και του χωριού. Η παραδοσιακή μέθοδος του χειρομαδήματος απαιτεί υπομονή και συνεργασία.
• Η Γιορτή του Λαδιού: Σε πολλά χωριά της Λέσβου, η ολοκλήρωση της συγκομιδής και η παραγωγή του πρώτου λαδιού αποτελούσε αιτία γιορτής. Το ελαιόλαδο ήταν (και παραμένει) ιερό, συνδεδεμένο με τα μυστήρια, τους γάμους και τις βαπτίσεις.
• Συνταγές Συντήρησης: Η παραδοσιακή συντήρηση της Κολοβής στην άλμη με τοπικό αλάτι και αρωματικά βότανα (όπως ρίγανη, θυμάρι) αποτελεί τοπικό έθιμο και μυστικό, που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά, διαμορφώνοντας τη χαρακτηριστική της γεύση.