Πρόβατα (φυλή Εύδηλου)

Η μοναδικότητα της φυλής Ευδήλου έγκειται στα μορφολογικά και παραγωγικά της χαρακτηριστικά που προέκυψαν από τη μακραίωνη απομόνωση και την φυσική επιλογή του νησιού.

• Ταυτοποίηση/Συνώνυμα: Πρόβατο Ευδήλου Ικαρίας.
• Καθεστώς ΠΟΠ/ΠΓΕ: Η φυλή κατατάσσεται σε κατάσταση 'Κρίσιμη' από οργανισμούς διατήρησης, καθώς ο συνολικός πληθυσμός των αμιγών ζώων εκτιμάται ότι είναι μικρότερος από 50 άτομα, καθιστώντας την διατήρησή της προτεραιότητα για την εθνική κτηνοτροφία.
• Βασικά Μορφολογικά Χαρακτηριστικά:
  • Μέγεθος: Μέτριο έως μεγάλο. Μέσο ύψος ακρωμίου περίπου 74 cm για τους κριούς και περίπου 66 cm για τις προβατίνες.
  • Κεφάλι & Κέρατα: Οι κριοί φέρουν ισχυρά ελικοειδή κέρατα, ενώ τα θηλυκά είναι συνήθως ακέρατα ή με υποτυπώδη. Το κεφάλι είναι μικρό και λεπτό.
  • Ουρά: Κωνοειδής, αρκετά μακριά και σχετικά πλατιά, χαρακτηρίζοντας τη φυλή ως ημιπαχύουρη.
• Παραγωγικά Χαρακτηριστικά: Η γαλακτοπαραγωγή ανέρχεται περίπου σε 150 kg ανά γαλακτική περίοδο, ενώ ο δείκτης πολυδυμίας (αρνιά ανά τοκετό) είναι περίπου 1.5, τιμές σχετικά χαμηλές, αλλά τυπικές για αυτόχθονες φυλές που εκτρέφονται σε αντίξοες συνθήκες.

Η εκτροφή της φυλής Ευδήλου, αν και ιστορικά επικεντρωμένη στην περιοχή του Ευδήλου, σήμερα έχει διασπαρθεί σε ελάχιστα οικόσιτα ποίμνια σε όλη την Ικαρία, με κάποιους μικρούς πληθυσμούς να συναντώνται στην περιοχή της Μεσαριάς.

• Εδαφοκλιματικές Συνθήκες: Η φυλή Ευδήλου έχει αναπτύξει την ικανότητα να επιβιώνει και να αποδίδει στο ημιάνυδρο περιβάλλον, εκμεταλλευόμενη τη φτωχή ποώδη και θαμνώδη βλάστηση.
• Σύνδεση με Οπωρώνες και Αμπελώνες: Ιστορικά, η φυλή απέδιδε καλύτερα όταν εκτρέφονταν ως οικόσιτο στους παρακείμενους οπωρώνες και αμπελώνες του νησιού, όπου έβρισκε συμπληρωματική τροφή, γεγονός που εξηγεί τη στενή της σύνδεση με τον παραδοσιακό αγροτικό χώρο της Ικαρίας.

Η μέθοδος εκτροφής του προβάτου Ευδήλου στην Ικαρία είναι ιδιότυπη και στοχεύει κυρίως στην παραγωγή κρέατος, με ελάχιστες δαπάνες και διαχείριση. Παραδοσιακά, η εκτροφή ήταν οικόσιτη (μικρά ποίμνια για την κάλυψη των αναγκών της οικογένειας), ενώ σήμερα είναι κυρίως ημιεκτατική: τα ζώα βόσκουν ελεύθερα στους λειμώνες και τους οπωρώνες του νησιού. Η διατροφή τους βασίζεται στους φυσικούς λειμώνες της Ικαρίας, με στοιχειώδη συμπλήρωση τροφής (σανός, συμπυκνώματα) να χορηγείται μόνο κατά τον τελευταίο μήνα της κύησης και τους πρώτους μήνες της γαλουχίας για την ενίσχυση των αποδόσεων. Η κτηνοτροφία αποσκοπεί κυρίως στην παραγωγή αρνιού και προβάτου, ενώ το γάλα χρησιμοποιείται για τοπικά τυριά όπως η Καθούρα. Τα αρνιά σφάζονται συνήθως αμέσως μετά τον απογαλακτισμό, σε ηλικία περίπου 60 ημερών και σωματικό βάρος περίπου 15-18 κιλά.

Η φυλή Ευδήλου, αν και με κρίσιμα μειωμένο πληθυσμό, έχει σημαντικό αντίκτυπο στην οικονομία, τη βιοποικιλότητα και την πολιτισμική ταυτότητα της Ικαρίας.

1. Διατήρηση Βιοποικιλότητας: Η φυλή αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του αγροτικού οικοσυστήματος της Ικαρίας. Η διατήρησή της είναι κρίσιμη για τη διατήρηση του γενετικού υλικού που είναι προσαρμοσμένο στις τοπικές συνθήκες και για την αποφυγή της απώλειας ενός μοναδικού ζωικού πόρου.
2. Παραγωγή Τοπικών Προϊόντων: Η φυλή αποτελεί τη βάση για την παραγωγή του ντόπιου κρέατος (αρνί) και των παραδοσιακών τυριών (Καθούρα), συμβάλλοντας στην αυτονομία και στην προστιθέμενη αξία των αγροτικών προϊόντων της Ικαρίας, τα οποία συνδέονται με τη φήμη του νησιού για τη μακροζωία.

Η κτηνοτροφία στην Ικαρία, και μαζί της η φυλή Ευδήλου, έχει μακρά ιστορία. Η αγροτική απομόνωση και η ιδιαίτερη κοινωνική δομή του νησιού επέτρεψαν στη φυλή να διατηρήσει τα χαρακτηριστικά της χωρίς έντονες επιμειξίες μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες. Οι γεροντότεροι κάτοικοι του νησιού αναφέρουν ότι η φυλή ήταν ανέκαθεν περιορισμένη σε αριθμό, καθώς ήταν πιο ευαίσθητη στις μετακινήσεις σε σχέση με τις ντόπιες αίγες (ράσκα) και απέδιδε καλύτερα σε οικόσιτη εκτροφή. Η ιστορία της φυλής συνδέεται με τη βιώσιμη, οικογενειακή παραγωγή τροφής.

Τα έθιμα που αφορούν το πρόβατο Ευδήλου εντάσσονται στις γενικότερες κτηνοτροφικές πρακτικές του νησιού.

• Το Καριώτικο Κρέας: Το κρέας του προβάτου, και κυρίως του αρνιού, αποτελεί τον πυρήνα των πανηγυριών και των μεγάλων γιορτών της Ικαρίας. Η παρασκευή του σε μεγάλα καζάνια ή στο φούρνο αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της κοινωνικής ζωής του νησιού.
• Η Καθούρα: Η παραγωγή της Καθούρας (ντόπιο τυρί από κατσικίσιο και πρόβειο γάλα) είναι μια παραδοσιακή διαδικασία που συνδέεται άμεσα με την εκτροφή των αιγοπροβάτων του νησιού, συμπεριλαμβανομένων των προβάτων Ευδήλου, και αποτελεί διατροφικό σύμβολο της Ικαρίας.