Πυρραίος Οίνος

Ο Πυρραίος Οίνος εντάσσεται στα προϊόντα της Λέσβου με αναγνωρισμένη γεωγραφική ένδειξη:

Βασικές Προδιαγραφές (ΠΓΕ Λέσβος): Το σχήμα ΠΓΕ διασφαλίζει ότι τουλάχιστον ένα από τα στάδια παραγωγής, μεταποίησης ή παρασκευής πραγματοποιείται στην οριοθετημένη περιοχή. Στην περίπτωση του οίνου, η αμπελουργική ζώνη καλύπτει όλο το νησί της Λέσβου. Ο «Πυρραίος Οίνος» ως ιστορική ονομασία, εφόσον αναβιώσει από σύγχρονο οινοποιείο εντός της οριοθετημένης ζώνης, μπορεί να φέρει την ένδειξη ΠΓΕ Λέσβος, εφόσον πληροί τις προδιαγραφές για τους τοπικούς οίνους, οι οποίες περιλαμβάνουν τη χρήση επιτρεπόμενων ποικιλιών αμπέλου. Οι σύγχρονες παραγωγικές προσπάθειες στη Λέσβο στρέφονται στην ανάδειξη των τοπικών ποικιλιών όπως το Καλλονιάτικο (λευκό), το Φωκιανό (ερυθρό/ελαφρύ ερυθρό) και η Βάψα (ερυθρό), σε συνδυασμό με διεθνείς και άλλες ελληνικές ποικιλίες (Ασύρτικο, Μανδηλαριά).

Η Λέσβος, ως γεωγραφική περιοχή παραγωγής οίνων, διαθέτει ένα ιδιαίτερο μικροκλίμα που είναι αποτέλεσμα του συνδυασμού μεσογειακού και ηπειρωτικού κλίματος, καθώς και της απουσίας υψηλής υγρασίας στους ορεινούς αμπελώνες της.

Το έδαφος του νησιού είναι κρίσιμο για τον χαρακτήρα των οίνων. Το μεγαλύτερο μέρος της Λέσβου, ιδιαίτερα το δυτικό τμήμα της όπου πιθανώς βρισκόταν η αρχαία Πύρρα, αποτελείται από ηφαιστειογενή πυροκλαστικά υλικά πλούσια σε μέταλλα, τα οποία προσδίδουν στους οίνους ιδιάζουσα ορυκτότητα και μεγάλη οξύτητα. Η απουσία της φυλλοξήρας σε ορισμένες άνυδρες και ηφαιστειογενείς περιοχές της δυτικής Λέσβου επέτρεψε την επιβίωση ορισμένων προφυλλοξηρικών αμπελώνων (κληματόφυτα με δικό τους ριζικό σύστημα), οι οποίοι αποτελούν σπάνιο και πολύτιμο γενετικό υλικό για την οινοπαραγωγή.

Η σύγχρονη οινοποιία στη Λέσβο συνδυάζει τις παραδοσιακές καλλιεργητικές φροντίδες με τις σύγχρονες τεχνολογικές μεθόδους οινοποίησης, με σκοπό την παραγωγή οίνων υψηλής ποιότητας που εκφράζουν το τοπικό terroir.

1. Καλλιέργεια & Συγκομιδή: Τα αμπέλια καλλιεργούνται συχνά σε ξηρικές συνθήκες (χωρίς τεχνητή άρδευση), ιδιαίτερα στις ηφαιστειογενείς περιοχές, μια πρακτική που στρεσάρει το κλήμα και οδηγεί σε χαμηλές στρεμματικές αποδόσεις αλλά υψηλή συγκέντρωση αρωματικών ουσιών και χρωστικών στους καρπούς. Η διαμόρφωση του αμπελώνα γίνεται είτε σε παραδοσιακό κύπελλο είτε σε γραμμική διάταξη. Ο τρύγος, παλαιότερα, ξεκινούσε παραδοσιακά μετά τον Σταυρό και γινόταν με μεγάλη φροντίδα, μερικές φορές με τα σταφύλια να απλώνονται σε απλωταριές για να φύγουν τα πολλά νερά και να αυξηθεί η περιεκτικότητα σε σάκχαρα.
2. Οινοποίηση: Η οινοποίηση, ειδικά για τους ερυθρούς οίνους (όπως πιθανότατα ήταν και ο ιστορικός Πυρραίος Οίνος), ακολουθεί την κλασική μέθοδο ερυθράς οινοποίησης. Η αλκοολική ζύμωση, είτε για λευκά είτε για ερυθρά, πραγματοποιείται σε ελεγχόμενες θερμοκρασίες (<20∘C για τους λευκούς), με σκοπό τη διατήρηση των λεπτών αρωματικών χαρακτηριστικών των τοπικών ποικιλιών.
3. Ωρίμανση: Για τους πιο σύνθετους ερυθρούς οίνους (π.χ., από Μανδηλαριά και Βάψα), ενδέχεται να ακολουθείται παλαίωση σε δρύινα βαρέλια για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, προσδίδοντας πολυπλοκότητα, δομή και νότες μπαχαρικών. Ωστόσο, πολλοί οίνοι ΠΓΕ Λέσβος κυκλοφορούν ως νεαροί, φρουτώδεις οίνοι, αναδεικνύοντας τη φρεσκάδα των ποικιλιών, με την ωρίμανση να περιορίζεται σε ανοξείδωτες δεξαμενές.

Η αναβίωση της οινοποιίας στη Λέσβο, με ιστορικές αναφορές όπως ο «Πυρραίος Οίνος», αποτελεί σημαντικό μοχλό ανάπτυξης για το νησί. Η καλλιέργεια των αμπελώνων σε περιοχές όπως τα Χίδηρα και η Ανεμώτια, όπου διατηρήθηκαν προφυλλοξηρικά κλήματα, συμβάλλει στη διατήρηση της γεωργικής γης και στην προστασία των τοπικών ποικιλιών από γενετική διάβρωση.

Η παραγωγή οίνου ΠΓΕ Λέσβος ενισχύει την τοπική οικονομία μέσω της δημιουργίας θέσεων εργασίας στον πρωτογενή και τον δευτερογενή τομέα, ενώ τα επισκέψιμα οινοποιεία αποτελούν πλέον μέρος των νέων μορφών τουρισμού (γαστρονομικός τουρισμός, οινοτουρισμός), προσφέροντας μια ολοκληρωμένη εμπειρία στους επισκέπτες και προβάλλοντας τον πλούτο των λεσβιακών προϊόντων (ούζο, ελαιόλαδο, τυροκομικά).

Η οινοποιητική ιστορία της Λέσβου είναι μία από τις πιο αρχαίες και φημισμένες στον ελλαδικό χώρο. Κατά την αρχαιότητα, ο Λέσβιος Οίνος ήταν περιζήτητος, με τον Αθήναιο στους Δειπνοσοφιστές να αναφέρει: «Με της Λέσβου το κρασί, κανένα δε συγκρίνεται». Το κρασί της Μήθυμνας θεωρούνταν «το νέκταρ των Ολύμπιων Θεών», ενώ ο Πυρραίος Οίνος της Καλλονής κατείχε επίσης ξεχωριστή θέση. Ο μεγάλος φιλόσοφος Αριστοτέλης, που έζησε στη Λέσβο (κοντά στην Πύρρα) και πραγματοποίησε το μεγαλύτερο μέρος του βιολογικού του έργου, αναφέρεται στον Πυρραίο Εύριπο, γεγονός που τονίζει την ιστορική σημασία της περιοχής. Η παράδοση αυτή διατηρήθηκε μέχρι τον 19ο αιώνα, όταν η φυλλοξήρα αφάνισε σχεδόν όλους τους αμπελώνες, αφήνοντας πίσω μόνο τη φήμη και τα σωζόμενα κλήματα της δυτικής Λέσβου.

Η οινοπαραγωγή στη Λέσβο συνδέεται παραδοσιακά με πλούσια έθιμα και τελετουργικά, πολλά από τα οποία έχουν αναβιώσει με τη σύγχρονη αμπελοκαλλιέργεια:

• Ο Τρύγος: Παλαιότερα, ο τρύγος ήταν μία οικογενειακή γιορτή και κοινή εργασία, συνοδευόμενη από τραγούδια και ευχές. Τα σταφύλια (καντίλες, μοσχάτα, κέρινα, κρασάτα) μεταφέρονταν με ζώα στα ξοχάρικα σπίτια και στις απλωταριές για να λιαστούν ελαφρά.
• Ο Σταφυλόπατος: Το πάτημα των σταφυλιών γινόταν στον σταφυλόπατο (λειτουργούσε ως πατητήρι), συνήθως από νεαρά αγόρια, μια διαδικασία που σηματοδοτούσε την αρχή της νέας παραγωγής.
• Το Κοκκινέλι: Ένα περιζήτητο κρασί της Λέσβου, το κοκκινέλι (ένα ελαφρύ ερυθρό ή ροζέ κρασί) ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές, με καΐκια να το φορτώνουν σε σφραγισμένες στάμνες από το Καλό Λιμάνι για να το μεταφέρουν στην Κωνσταντινούπολη.