Μοσχάτο Σάμου

Οι οίνοι από Μοσχάτο Σάμου είναι κατοχυρωμένοι ως Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (ΠΟΠ) Σάμος (PDO-GR-A1564), μία από τις σημαντικότερες ονομασίες προέλευσης στην Ελλάδα, ιδιαίτερα για τους γλυκούς οίνους. Η γεωγραφική ένδειξη ΠΟΠ Σάμος εξασφαλίζει ότι το κρασί παράγεται κατά 100% από την ποικιλία Μοσχάτο λευκό (ή Μοσχάτο άσπρο) εντός της οριοθετημένης γεωγραφικής περιοχής της νήσου Σάμου.

Βασικές προδιαγραφές του ΠΟΠ Σάμος περιλαμβάνουν:

• Ποικιλία: 100% Μοσχάτο Λευκό (Μοσχάτο Άσπρο μικρόρωγο).
• Γεωγραφική Περιοχή: Βόρειο τμήμα (περιοχές του Δήμου Καρλοβασίου, των κοινοτήτων Κοκκαρίου, Βουρλιωτών, Αγίου Κωνσταντίνου, Μανωλατών, Σταυρινίδων, Αμπέλου, Κοντακέικων, Υδρούσης, Κονταίιων, Άγιοι Θεόδωροι, Πλατάνου, Λέκας, Καστανέας και Κοσμαδαίων), κεντρικό τμήμα (περιοχές των κοινοτήτων Πύργου, Μεσογείου, Πανδρόσου, Κουμαραδαίοι και Μαυρατζαίων), ανατολικό τμήμα (περιοχές του Δήμου Σαμίων, των κοινοτήτων Παγώνδας, Χώρας, Μυτιληνών, Βαθέως), νότιο τμήμα (περιοχή Κοινότητας Σπαθαραίων).
• Οινοποίηση: Επιτρέπεται η γλευκοποίηση των σταφυλιών και η οινοποίηση του γλεύκους για την παρασκευή του ΠΟΠ Σάμος σε όλα τα οινοποιεία της νήσου, εφόσον πληρούν τις σχετικές προϋποθέσεις, βάσει παρέκκλισης (ΦΕΚ 1407/Β/25.11.1976).

Τύποι Οίνων: Οι οίνοι ΠΟΠ Σάμος περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, γλυκείς οίνους ενισχυμένους (Vins de Liqueurs, όπως το Samos Vin Doux και Samos Vin Doux Naturel ) και οίνους φυσικώς γλυκείς (Vin Naturellment Doux, όπως το Samos Nectar). Ο τύπος Vin Doux είναι ο πλέον δημοφιλής και αντιπροσωπευτικός.

Ο αμπελώνας της Σάμου χαρακτηρίζεται από έναν σπάνιο συνδυασμό νησιωτικού και ορεινού χαρακτήρα, καθώς εκτείνεται από τις παραθαλάσσιες περιοχές έως και υψόμετρο 800-900 μέτρων στις πλαγιές των βουνών Άμπελος (ή Καρβούνης) και Κερκετέας.

Η ιδιαίτερη μορφολογία του εδάφους αποτελεί καθοριστικό παράγοντα:

• Υψόμετρο & Προσανατολισμός: Οι αμπελώνες είναι συχνά διαμορφωμένοι σε αναβαθμίδες ξηρολιθιάς (πεζούλες) σε πλαγιές, συχνά με βόρειο προσανατολισμό, γεγονός που εξασφαλίζει καλύτερη στράγγιση και προστασία από την έντονη μεσημεριανή ηλιοφάνεια του καλοκαιριού, συμβάλλοντας στη διατήρηση της οξύτητας των σταφυλιών. Το εύρος υψομέτρου από 50-900μ. δημιουργεί μικροκλίματα που επηρεάζουν έντονα τα αρωματικά χαρακτηριστικά των οίνων.
• Έδαφος & Κλίμα: Τα εδάφη είναι κυρίως γρανιτικά και σχιστολιθικά, με χαμηλή γονιμότητα, ουδέτερο pH και εξαιρετική στράγγιση, τα οποία ευνοούν την παραγωγή σταφυλιών υψηλής συγκέντρωσης και ποιότητας. Το κλίμα είναι τυπικά μεσογειακό, με ήπιο χειμώνα και δροσερό καλοκαίρι, όπου η επίδραση των ανέμων, ειδικά κατά τους θερινούς μήνες, είναι σημαντική για την ωρίμανση και την υγεία του αμπελιού.

Η καλλιέργεια σε αναβαθμίδες είναι ιδιαίτερα κοστοβόρα και καθιστά την εκμηχάνιση δύσκολη έως αδύνατη, απαιτώντας χειρωνακτική εργασία, αλλά ταυτόχρονα διαμορφώνει ένα φυσικό τοπίο ιδιαίτερου κάλλους και περιβαλλοντικής αξίας.

Η παραγωγή των οίνων ΠΟΠ Σάμος διέπεται από παραδοσιακές καλλιεργητικές πρακτικές σε συνδυασμό με σύγχρονες οινοποιητικές τεχνικές, με την ποικιλία Μοσχάτο λευκό να καλλιεργείται   σε χαμηλή διαμόρφωση κυπέλλου στις πεζούλες.

Μέθοδος Καλλιέργειας και Συγκομιδής

Η αμπελοκαλλιέργεια είναι ιδιαίτερα εντατική λόγω της ορεινής διαμόρφωσης και της χρήσης αναβαθμίδων (ξερολιθιές), με τον μέσο κλήρο να είναι μικρός (περίπου 5 στρέμματα), γεγονός που αυξάνει σημαντικά το κόστος παραγωγής και απαιτεί συνεχή φροντίδα από τους περίπου 2.000 αμπελουργούς του νησιού. Ο τρύγος πραγματοποιείται συνήθως Αύγουστο και Σεπτέμβριο. Η χαμηλή γονιμότητα των εδαφών και η διαχείριση των αμπελώνων οδηγούν σε μικρή ετήσια παραγωγή σταφυλιών, η οποία δεν ξεπερνά τα 1000 κιλά/στρέμμα. 

Οινοποίηση Γλυκών Οίνων ΠΟΠ Σάμος

Οι   βασικοί τύποι γλυκών οίνων ΠΟΠ Σάμος είναι:

1. Samos Vin Doux (Οίνος Γλυκύς / Vin de Liqueur):

Ο οίνος γλυκύς (Vin doux) παράγεται με την προσθήκη πριν την έναρξη της αλκοολικής ζυμώσεως στο γλεύκος αλκοόλης αμπελοοινικής προελεύσεως αλκοολικού τίτλου τουλάχιστον 95% vol., ώστε το τελικό προϊόν να έχει το νομοθετημένο κτηθέντα και ολικό αλκοολικό τίτλο. Ο οίνος του τύπου αυτού περιέχει το σύνολο των σακχάρων του γλεύκους. Παραταύτα είναι ανεκτή για τα γλεύκη βάσης είναι ανεκτή περιεκτικότητα σε αιθυλική αλκοόλη τουλάχιστο 1% νοΙ. Αυτός ο τύπος οίνου δύναται να παλαιώσει για πέντε χρόνια σε δρύινα βαρέλια.

2.  Samos Vin Doux Naturel (Οίνος Γλυκύς Φυσικός) VDN

Οι οίνοι γλυκύς φυσικός (Vin doux Naturel) και γλυκύς φυσικός από διαλεχτούς αμπελώνες (Vin doux Naturel-Grand Cru)  παράγονται με την προσθήκη κατά την διάρκεια της ζύμωσης αλκοόλης αμπελοοινικής προέλευσης αλκοολικού τίτλου τουλάχιστο 95% vol σε αναλογία 5% κατ’ ελάχιστο και 10% κατά μέγιστο του όγκου του χρησιμοποιημένου γλεύκους, ή σε ποσοστό 40% του ολικού αλκοολικού τίτλου του τελικού προϊόντος.

3. Samos Vin Naturellement Doux (Οίνος Φυσικώς Γλυκύς/ Nectar):

Παράγεται από υπερώριμα, λιαστά σταφύλια. Η αφυδάτωση των σταφυλιών στον ήλιο (λιάσιμο) συμπυκνώνει τα σάκχαρα και τα αρώματα. Δύναται να ακολουθήσει παλαίωση, συχνά για τουλάχιστον έξι χρόνια σε δρύινα βαρέλια προσδίδοντας στο κρασί βαθύ κεχριμπαρένιο χρώμα και πολύπλοκα αρώματα παλαίωσης (σταφίδα, μέλι, ξηροί καρποί, καπνός).

Το Μοσχάτο Σάμου αποτελεί τον θεμελιώδη οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό πυλώνα της νήσου. Ο Ενιαίος Οινοποιητικός Αγροτικός Συνεταιρισμός Σάμου (ΕΟΣ Σάμου), ένας από τους παλαιότερους συνεταιρισμούς στην Ελλάδα (ιδρύθηκε το 1934), και τα υπόλοιπα οινοποιεία που ιδρύθηκαν μετά την άρση της αναγκαστικότητας το 2017,  συγκεντρώνουν και οινοποιούν την σταφυλική παραγωγή των περίπου 2.000 αμπελοκαλλιεργητώντου νησιού.

Η αμπελουργία στη Σάμο αποτελεί βασική πηγή εισοδήματος για χιλιάδες οικογένειες και έχει διαμορφώσει το ανθρωπογενές περιβάλλον του νησιού (ξερολιθιές, πεζούλες), καθιστώντας τον αμπελώνα αναπόσπαστο κομμάτι του τοπίου και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η φήμη του οίνου προβάλλει διεθνώς το νησί, ενισχύοντας και άλλους τομείς, όπως ο οινοτουρισμός.

Η ιστορία του κρασιού στη Σάμο χρονολογείται 3.000 χρόνια πριν, με αναφορές ακόμα και στη μυθολογική διαμάχη του θεού Διονύσου με τις Αμαζόνες, η οποία λέγεται ότι κατέληξε στη χάριση του αμπελιού στους Σαμιώτες. Η καλλιέργεια του αμπελιού σημάδεψε καθοριστικά την τοπική κοινωνία και οικονομία σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας, από την αρχαιότητα, το Βυζάντιο, την Οθωμανική κυριαρχία, έως και την Ένωση με την Ελλάδα το 1912.

Ένα κρίσιμο ιστορικό σημείο ήταν η περίοδος μετά το 1870 με την εμφάνιση της φυλλοξήρας στη Γαλλία. Η καταστροφή των γαλλικών αμπελώνων οδήγησε σε εκτόξευση της ζήτησης για το σαμιώτικο κρασί, με σημαντικότατη αύξηση πωλήσεων και τιμών το 1880, καθιστώντας τη Σάμο κομβικό εξαγωγικό κέντρο. Ωστόσο, η κρίση ήρθε και στο νησί το 1888 με τη ραγδαία εξάπλωση της φυλλοξήρας. Ο αμπελώνας αναφυτεύτηκε σταδιακά με τη χρήση αμερικανικών ανθεκτικών υποκειμένων, στα οποία εμβολιάστηκαν τα διασωθέντα μοσχάτα κλήματα, διαμορφώνοντας τον σημερινό αμπελών. Η ίδρυση του ΕΟΣ Σάμου το 1934 υπήρξε η θεσμική απάντηση στην ανάγκη συλλογικής διαχείρισης και διατήρησης αυτού του μοναδικού προϊόντος.