Μοσχάτο Αλεξανδρείας

Η μοναδικότητα του Μοσχάτου Αλεξανδρείας στη Λήμνο έγκειται στην επίσημη αναγνώρισή του ως οίνου Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ), καθώς και στη σπάνια ικανότητά του να δίνει κρασιά τόσο ξηρά όσο και γλυκά με αναγνωρίσιμη τυπικότητα.

• Ταυτοποίηση, Συνώνυμα, Παραλλαγές: Η επίσημη ονομασία είναι Μοσχάτο Αλεξανδρείας (Muscat of Alexandria). Στη Λήμνο και σε άλλες περιοχές, συχνά αναφέρεται απλά ως Μοσχάτο ή ιστορικά ως Εγγλέζικο (προσωνύμιο που φέρεται ότι χρησιμοποιήθηκε όταν πρωτοεμφανίστηκε στο νησί στις αρχές του 20ού αιώνα, πιθανώς μέσω Αιγυπτιωτών).
• Καθεστώς ΠΟΠ: Το Μοσχάτο Αλεξανδρείας της Λήμνου φέρει δύο Προστατευόμενες Ονομασίες Προέλευσης:
  1. ΠΟΠ Μοσχάτος Λήμνου (PDO Muscat of Limnos): Αφορά αποκλειστικά τους γλυκείς οίνους (φυσικώς γλυκείς από λιαστά σταφύλια ή γλυκείς ενισχυμένοι - Vin Doux Naturel).
     • Σχήμα: ΠΟΠ (ΟΠΕ - Ονομασία Προέλευσης Ελεγχόμενη, σύμφωνα με την παλαιά εθνική νομοθεσία).
     • Έτος Θεσμοθέτησης (ΟΠΕ): 1971.
     • Βασικές Προδιαγραφές: 100% ποικιλία Μοσχάτο Αλεξανδρείας. Για τους φυσικώς γλυκείς οίνους, χρησιμοποιούνται αποκλειστικά λιαστά σταφύλια. Για τους ενισχυμένους γλυκείς οίνους, προστίθεται αλκοόλη κατά τη διάρκεια της ζύμωσης.
  2. ΠΟΠ Λήμνος (PDO Limnos): Αφορά τους ξηρούς και ημίξηρους λευκούς οίνους.
     • Σχήμα: ΠΟΠ (ΟΠΑΠ - Ονομασία Προέλευσης Ανωτέρας Ποιότητας, σύμφωνα με την παλαιά εθνική νομοθεσία).
     • Έτος Θεσμοθέτησης (ΟΠΑΠ): 1982.
     • Βασικές Προδιαγραφές: 100% ποικιλία Μοσχάτο Αλεξανδρείας.

Η αμπελουργική ζώνη που περιλαμβάνει τις ΠΟΠ Μοσχάτος Λήμνου και Λήμνος καλύπτει ολόκληρη τη νήσο Λήμνο. Ωστόσο, οι κυριότερες αμπελουργικές περιοχές, όπου το Μοσχάτο Αλεξανδρείας ευδοκιμεί ιδιαίτερα, βρίσκονται στα κεντρικά και νότια τμήματα του νησιού, όπως ο Άγιος Δημήτριος Ατσικής και η Νέα Κούταλη, όπου η έκθεση προστατεύει τα πρέμνα από τους σφοδρούς βόρειους ανέμους.

Τα εδάφη της Λήμνου είναι κυρίως ηφαιστειογενή, λεπτόκοκκα και βαθιά, πλούσια σε μεταλλικά στοιχεία, ιδίως κάλιο. Αυτά τα εδάφη, σε συνδυασμό με την υψηλή ηλιοφάνεια και τις χαμηλές βροχοπτώσεις, δημιουργούν ξηροθερμικές συνθήκες. Το κλίμα, αν και μεσογειακό, χαρακτηρίζεται από χαμηλότερες μέσες ετήσιες θερμοκρασίες σε σχέση με άλλα νησιά του Αιγαίου, και οι συνθήκες καύσωνα είναι σπάνιες. Αυτό επιτρέπει στο Μοσχάτο Αλεξανδρείας να ωριμάζει αργά, διατηρώντας την απαραίτητη οξύτητα και αναπτύσσοντας το χαρακτηριστικό πλούσιο αρωματικό δυναμικό της ποικιλίας, που ξεχωρίζει από το Μοσχάτο άλλων περιοχών.

Η παραγωγή των οίνων ΠΟΠ Μοσχάτος Αλεξανδρείας στη Λήμνο διέπεται από αυστηρές προδιαγραφές, συνδυάζοντας την παράδοση με τη σύγχρονη τεχνολογία, με ιδιαίτερη έμφαση στις συνθήκες καλλιέργειας.

• Μέθοδος Καλλιέργειας: Η συντριπτική πλειονότητα των αμπελώνων διαμορφώνεται στο παραδοσιακό κυπελλοειδές σχήμα (gobelet), μία πρακτική που κρίνεται απαραίτητη για την προστασία των σταφυλιών από τους ισχυρούς ανέμους και την υπερβολική ηλιοφάνεια, ενώ παράλληλα διασφαλίζει τον σωστό αερισμό, περιορίζοντας τις ασθένειες. Απαγορεύεται η άρδευση των αμπελώνων (ξηρική καλλιέργεια), γεγονός που αναγκάζει το φυτό να αναπτύξει βαθύ ριζικό σύστημα, αντλώντας τα μέταλλα από τα ηφαιστειογενή εδάφη. Οι στρεμματικές αποδόσεις είναι αυστηρά περιορισμένες (έως 12.000 kg/ha για τους οίνους ΠΟΠ, με ακόμη αυστηρότερες προδιαγραφές για τους οίνους από επιλεγμένους αμπελώνες), εξασφαλίζοντας τη συμπύκνωση των σακχάρων και των αρωματικών ουσιών.
• Συγκομιδή και Λιάσιμο: Ο τρύγος γίνεται χειρωνακτικά, συνήθως από τα τέλη Αυγούστου έως τα μέσα Σεπτεμβρίου. Για την παραγωγή του Φυσικώς Γλυκού Οίνου ΠΟΠ Μοσχάτος Λήμνου, τα σταφύλια υφίστανται λιασμό (αποξήρανση) στον ήλιο, ώστε να συμπυκνωθούν περαιτέρω τα σάκχαρα και τα αρώματα.
• Οινοποίηση (Ξηρός Οίνος ΠΟΠ Λήμνος): Εφαρμόζεται η κλασική λευκή οινοποίηση. Η μεταποίηση των σταφυλιών σε γλεύκος και του γλεύκους σε οίνο πραγματοποιείται αποκλειστικά σε οινοποιεία εντός της Λήμνου. Απαγορεύεται η χρήση συνεχών πιεστηρίων. Η αλκοολική ζύμωση ελέγχεται σε χαμηλές θερμοκρασίες (μικρότερη των 20οC), πρακτική ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση των πτητικών, λουλουδάτων και φρουτωδών αρωμάτων (τριαντάφυλλο, λεμονανθός, βερίκοκο) που είναι χαρακτηριστικά της ποικιλίας.
• Οινοποίηση (Γλυκός Οίνος ΠΟΠ Μοσχάτος Λήμνου):
  • Φυσικώς Γλυκύς: Ζύμωση των λιαστών σταφυλιών. Η υψηλή περιεκτικότητα σε σάκχαρα διακόπτει τη ζύμωση φυσικά, αφήνοντας σημαντικό ποσοστό αζύμωτων σακχάρων.
  • Γλυκύς Ενισχυμένος (Vin Doux Naturel): Διακοπή της αλκοολικής ζύμωσης με προσθήκη αλκοόλης αμπελοοινικής προέλευσης.
  • Ωρίμανση: Οι προδιαγραφές των γλυκών οίνων συχνά απαιτούν περίοδο παλαίωσης πριν την εμφιάλωση, η οποία μπορεί να γίνει σε ανοξείδωτες δεξαμενές ή σε δρύινα βαρέλια, προσδίδοντας πολυπλοκότητα.

Το Μοσχάτο Αλεξανδρείας αποτελεί τον πυλώνα της αγροτικής οικονομίας της Λήμνου. Η καλλιέργειά του παρέχει σημαντικό εισόδημα στους κατοίκους και τροφοδοτεί δύο αναγνωρισμένες ζώνες ΠΟΠ, καθιστώντας τον αμπελώνα το μονοκαλλιεργητικό σήμα κατατεθέν του νησιού. Ο αντίκτυπος είναι πολυεπίπεδος:

• Οικονομικός: Η παραγωγή και εξαγωγή των οίνων ΠΟΠ δημιουργεί σημαντική οικονομική ροή.
• Περιβαλλοντικός: Το μεγάλο ποσοστό των αμπελώνων που καλλιεργείται με πιστοποιημένες μεθόδους βιολογικής γεωργίας (περίπου 25-30% της συνολικής έκτασης), αποτέλεσμα των ξηροθερμικών συνθηκών που περιορίζουν τις ασθένειες, καθιστά τη Λήμνο πρωτοπόρο στη βιώσιμη αμπελοκαλλιέργεια.
• Κοινωνικός/Τουριστικός: Το Μοσχάτο Αλεξανδρείας έχει ενισχύσει τον οινοτουρισμό του νησιού, προσελκύοντας επισκέπτες που αναζητούν την αυθεντική γεύση και την ιστορία του λημνιακού κρασιού.

Το Μοσχάτο Αλεξανδρείας, αν και δεν είναι ενδημικό όπως το Λημνιό, έχει ενσωματωθεί στη λημνιακή πολιτιστική κληρονομιά από τις αρχές του 20ού αιώνα. Η εισαγωγή του φέρεται να έγινε είτε μέσω των Αιγυπτιωτών (Ελλήνων της Αιγύπτου) είτε των Μικρασιατών προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στη Λήμνο μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Οι πρόσφυγες, αναζητώντας νέες εμπορικές ευκαιρίες, καλλιέργησαν συστηματικά το Μοσχάτο Αλεξανδρείας λόγω του εμπορικού ενδιαφέροντος για γλυκά κρασιά της εποχής.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την ταχεία αύξηση της καλλιέργειάς του. Χαρακτηριστικά, ενώ το 1947 το Λημνιό ήταν η κυρίαρχη ποικιλία (7.000 στρέμματα έναντι 5.000 στρεμμάτων Μοσχάτου), σήμερα το Μοσχάτο Αλεξανδρείας καλύπτει τη συντριπτική πλειονότητα του αμπελώνα, αποτελώντας πλέον την κύρια οινοποιητική ταυτότητα του νησιού.

Η παράδοση της παραγωγής γλυκού κρασιού από λιαστά σταφύλια είναι βαθιά ριζωμένη στη Λήμνο, χάρη στο Μοσχάτο Αλεξανδρείας.

• Το Λιάσιμο: Η διαδικασία του λιασίματος των τσαμπιών, όπου τα σταφύλια απλώνονται στον ήλιο σε ειδικά δίχτυα ή ψάθες, είναι ένα παραδοσιακό έθιμο που πραγματοποιείται κατά την περίοδο του τρύγου. Η διαδικασία αυτή δεν είναι μόνο τεχνική αλλά και πολιτισμική, καθώς απαιτεί ιδιαίτερη φροντίδα και μεταφέρεται από γενιά σε γενιά.
• Υποπροϊόντα: Πέρα από το κρασί, το Μοσχάτο Αλεξανδρείας χρησιμοποιείται παραδοσιακά για την παραγωγή τσίπουρου (σούμα) και πετιμεζιού (συμπυκνωμένος γλεύκος), τα οποία αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία της λημνιακής κουζίνας και διατροφής.