Κατσικάκι Λήμνου - Άγιος Ευστράτιος

Το προϊόν αναγνωρίζεται επίσημα ως Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη (Π.Γ.Ε.) με την ονομασία «Κατσικάκι Λήμνου / Katsikaki Limnou». Η αναγνώριση αυτή κατοχυρώθηκε μέσω εκτελεστικού κανονισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

• Ταυτοποίηση: Η επίσημη ονομασία είναι «Κατσικάκι Λήμνου / Katsikaki Limnou». Η οριοθετημένη γεωγραφική ζώνη περιλαμβάνει ρητά τον Άγιο Ευστράτιο.
• Καθεστώς ΠΟΠ/ΠΓΕ: Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη (Π.Γ.Ε.).
• Έτος / Κανονισμός: Η καταχώριση έγινε με Εκτελεστικό Κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 2022/2275 της Επιτροπής, της 24ης Νοεμβρίου 2022, που καταχωρίζει την ονομασία στο μητρώο των ΠΟΠ/ΠΓΕ.
• Βασικές Προδιαγραφές: Η χρήση της ονομασίας επιτρέπεται αποκλειστικά για ερίφια (κατσικάκια) που γεννιούνται, εκτρέφονται και σφάζονται εντός της οριοθετημένης γεωγραφικής ζώνης (Λήμνος και Άγιος Ευστράτιος). Οι πατρογονικές αίγες πρέπει επίσης να έχουν γεννηθεί και εκτραφεί στην ίδια ζώνη. Το κρέας χαρακτηρίζεται από την υψηλή του λιποπεριεκτικότητα σε σχέση με τον γενικό μέσο όρο των σφαγίων κατσικιών, ένα στοιχείο που είναι καθοριστικό για τα οργανοληπτικά του χαρακτηριστικά, όπως η γευστικότητα και το άρωμα.

Η γεωγραφική περιοχή παραγωγής του «Κατσικάκι Λήμνου» περιλαμβάνει το σύνολο της νήσου Λήμνου και το σύνολο της νήσου Αγίου Ευστρατίου (Άη Στράτη). Η περιοχή χαρακτηρίζεται από μεγάλη βοσκοϊκανότητα και την παρουσία ποικίλης χλωρίδας αρωματικών φυτών. Ο Άγιος Ευστράτιος διαθέτει εκτεταμένους βοσκοτόπους, ενώ στο νοτιοανατολικό τμήμα του νησιού κυριαρχεί ένα δάσος βελανιδιών, προσδίδοντας μοναδικά χαρακτηριστικά στη διατροφή των ζώων. Τα γεωλογικά χαρακτηριστικά του νησιού, το οποίο είναι κυρίως λοφώδες και ηφαιστειογενές, σε συνδυασμό με το μεσογειακό κλίμα και τη σχετική απομόνωση, έχουν διαμορφώσει μια αυτόχθονη χλωρίδα που αποτελεί τη βάση της εκτροφής, επηρεάζοντας άμεσα τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του λίπους και κατ' επέκταση του κρέατος.

Η μέθοδος εκτροφής του «Κατσικάκι Λήμνου/Αγίου Ευστρατίου» είναι παραδοσιακή και βασίζεται στην εκτεταμένη και ελεύθερη βόσκηση.

• Εκτροφή και Διατροφή: Οι αίγες (πατρογονικές και ερίφια) εκτρέφονται κατά κύριο λόγο σε συνθήκες ελεύθερης βόσκησης στους φυσικούς βοσκοτόπους του νησιού, όπου τρέφονται με την ποικίλη και πλούσια σε αρωματικά φυτά χλωρίδα. Η ελεύθερη και χρονικά εκτενής πρόσβαση των ζώων στους βοσκοτόπους αποτελεί τον καθοριστικό παράγοντα για τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του προϊόντος, καθώς το λίπος του κρέατος αποκτά τα αρώματα των φυτών. Συμπληρωματικά, στη διατροφή των αιγών χρησιμοποιούνται μείγματα που περιλαμβάνουν κατά κύριο λόγο προϊόντα που παράγονται εντός της οριοθετημένης γεωγραφικής περιοχής, όπως δημητριακοί καρποί, καρποί ψυχανθών, άχυρο δημητριακών (κυρίως σκληρού σίτου), τριφύλλι και προϊόντα ελαιούχων σπερμάτων.
• Φυλή Ζώων: Αν και δεν αναφέρεται ρητά κάποια εγγενής φυλή κατσίκας για τον Άγιο Ευστράτιο στον φάκελο ΠΓΕ, η πρακτική της εκτεταμένης εκτροφής και της ελεύθερης βόσκησης υποδηλώνει τη χρήση αυτόχθονων ή προσαρμοσμένων φυλών του Αιγαίου που είναι ανθεκτικές στις τοπικές συνθήκες και ικανές να αξιοποιήσουν τη φτωχή βλάστηση του νησιού.
• Σφαγή: Η διαδικασία παραγωγής (γέννηση, εκτροφή, σφαγή, αφαίμαξη, εκδορά, εκσπλαχνισμός) πρέπει να εκτελείται αποκλειστικά εντός της οριοθετημένης γεωγραφικής περιοχής (Λήμνος και Άγιος Ευστράτιος). Το σφάγιο είναι συνήθως σχετικά βαρύ (βάρος μεγαλύτερο από 8 kg) λόγω της επιλογής της ηλικίας σφαγής.

Η κτηνοτροφία, και ειδικότερα η παραγωγή του «Κατσικάκι Λήμνου/Αγίου Ευστρατίου», αποτελεί, μαζί με την αλιεία, μία από τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες των κατοίκων του Αγίου Ευστρατίου, συμβάλλοντας καθοριστικά στην οικονομική βιωσιμότητα του απομονωμένου νησιού.

• Οικονομία και Απασχόληση: Η εκτεταμένη εκτροφή εκμεταλλεύεται τους εκτεταμένους βοσκοτόπους, οι οποίοι αποτελούν φυσική πλουτοπαραγωγική πηγή. Η διατήρηση της κτηνοτροφικής δραστηριότητας συμβάλλει στη διατήρηση του πρωτογενή τομέα και της απασχόλησης στον μικρό οικισμό, μειώνοντας την εξάρτηση από τον τουρισμό ή άλλες δραστηριότητες.
• Περιβαλλοντική Διαχείριση: Οι παραδοσιακές πρακτικές ελεύθερης βόσκησης, σε ισορροπία με το περιβάλλον, συμβάλλουν στη διατήρηση της βιοποικιλότητας των βοσκοτόπων και στην αποφυγή της υποβάθμισης της γης, λειτουργώντας ως φυσική διαχείριση της βλάστησης, ιδιαίτερα σημαντικό σε ένα νησί με μοναδικά οικοσυστήματα, όπως το δάσος βελανιδιών.
• Πολιτισμική Ταυτότητα: Η κτηνοτροφία είναι βαθιά ριζωμένη στην ιστορία και τον πολιτισμό του Αγίου Ευστρατίου (οικονομική ανάπτυξη από τον 16ο αιώνα), διατηρώντας μια αγροτική ταυτότητα και παραδόσεις που συνδέονται με το κρέας και τα τοπικά τυροκομικά προϊόντα.

Η κτηνοτροφία στον Άγιο Ευστράτιο έχει μακραίωνες ρίζες. Η οικονομική ανάπτυξη του νησιού από τον 16ο αιώνα και έπειτα συνδέεται άμεσα με την κτηνοτροφία (και τη συλλογή βελανιδιών).

• Οικονομική Εξέλιξη: Σε αντίθεση με τη σύγχρονη ιστορία του νησιού ως τόπου εξορίας (γνωστό και ως Αη Στράτης), η οικονομική του βάση χτίστηκε από νωρίς γύρω από την κτηνοτροφία.
• Γαιοκτησία: Ιστορικά, μεγάλο μέρος της γης του Αγίου Ευστρατίου ανήκε και εξακολουθεί να ανήκει στις Αγιορείτικες Μονές (Μεγίστης Λαύρας, Διονυσίου, Καρακάλλου) από τον 11ο αιώνα, οι οποίες την επινοικιάζουν στους κατοίκους. Αυτή η ιδιόμορφη δομή γαιοκτησίας επηρέασε τον τρόπο ανάπτυξης της κτηνοτροφίας, προωθώντας πιθανώς ένα μοντέλο κοινοτικής εκμετάλλευσης των βοσκοτόπων.
• Παραδοσιακά Προϊόντα: Η παραγωγή του ντόπιου κρέατος, κυρίως του κατσικιού και του αρνιού, συνδέεται άρρηκτα με την παραγωγή άλλων φημισμένων τοπικών προϊόντων όπως το μελίχλωρο (τυρί), το ανθότυρο και η μυζήθρα, τα οποία προέρχονται από το γάλα των ίδιων αιγών.

Το κατσικάκι είναι κεντρικό στοιχείο στις παραδοσιακές γιορτές του Αγίου Ευστρατίου, όπως συμβαίνει σε πολλά μέρη της Ελλάδας.

• Πάσχα: Το κρέας του αρνιού (ή κατσικιού) στο φούρνο αποτελούσε το επίσημο φαγητό στο αναστάσιμο τραπέζι του Πάσχα, υπογραμμίζοντας τη σημασία του προϊόντος στην τοπική διατροφική παράδοση.
• Τοπική Γαστρονομία: Το κρέας του κατσικιού και του αρνιού αποτελεί ένα από τα τοπικά κρέατα εξαιρετικής ποιότητας του νησιού και μαγειρεύεται με παραδοσιακές συνταγές, χρησιμοποιώντας αγνά υλικά.