Τριαντάφυλλα Χίου

Το προϊόν αφορά τα πέταλα του Τριαντάφυλλου (βότανο), κυρίως των αρωματικών ποικιλιών που καλλιεργούνται στη Χίο, όπως είναι το Μαγιάτικο Τριαντάφυλλο (πιθανότατα ποικιλίες της Rosa centifolia ή της Rosa damascena ή υβρίδια αυτών). Στην τοπική διάλεκτο, το εκχύλισμα ή το απόσταγμα των πετάλων είναι γνωστό ως ροδόσταγμα ή ροδόνερο, ενώ τα ίδια τα πέταλα αποτελούν την βάση για το περίφημο Γλυκό του Κουταλιού Τριαντάφυλλο Χίου.

Προδιαγραφές

Τα χαρακτηριστικά του προϊόντος, όπως προκύπτουν από τοπικές αναλύσεις, παρουσιάζουν ιδιαίτερη μοναδικότητα:

• Βασικό Συστατικό: Πέταλα τριαντάφυλλου (απριλιάτικο, μαγιάτικο, εκατόφυλλο).
• Ποιότητα Ποικιλίας: Το απριλιάτικο τριαντάφυλλο της Χίου, σύμφωνα με αναλύσεις που έχουν διενεργηθεί από το ΕΛΓΟ Δήμητρα, έχει βρεθεί ότι είναι ιδιαίτερα πλούσιο σε αντιοξειδωτικά, φαινόλες και φλαβονοειδή, γεγονός που υπογραμμίζει την υψηλή βιοδραστική του αξία ως βότανο.
• Τελικά Προϊόντα:
  • Αποξηραμένα Πέταλα: Χρησιμοποιούνται για την παρασκευή αφεψημάτων (τσάι).
  • Γλυκό Κουταλιού: Παραδοσιακή παρασκευή με ροδοπέταλα, ζάχαρη, νερό και φυσικό λεμόνι (ή χυμό λεμονιού), χωρίς συνήθως συντηρητικά. Χαρακτηρίζεται από το έντονο άρωμα και τη βελούδινη υφή.
  • Ροδόνερο/Ροδόσταγμα: Προϊόν απόσταξης για χρήση σε γλυκά, ποτά και καλλυντικά.
• Προέλευση/Καλλιέργεια: Προέρχεται από τοπικούς ροδώνες, με παραδείγματα βιολογικής καλλιέργειας να εντοπίζονται σε ορεινές περιοχές όπως ο Άγιος Γεώργιος Συκούσης.

Η καλλιέργεια των αρωματικών τριαντάφυλλων στη Χίο εντοπίζεται κυρίως σε ορεινές ή ημιορεινές περιοχές του νησιού. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περιοχή του Αγίου Γεωργίου Συκούση, όπου, σε υψόμετρο περίπου 400 μέτρων, το κλίμα θεωρείται ιδανικό για την ανάπτυξη ποικιλιών τριαντάφυλλου με υψηλή αρωματική ένταση και περιεκτικότητα σε αιθέρια έλαια. Οι ιδιαίτερες εδαφοκλιματικές συνθήκες (υψόμετρο, μικροκλίμα, ίσως και η σύνθεση του εδάφους) συμβάλλουν στη συγκέντρωση των βιοδραστικών ενώσεων στα πέταλα, δίνοντας στο χιώτικο τριαντάφυλλο το ξεχωριστό του άρωμα. Η καλλιέργεια αυτή αποτελεί μέρος της ευρύτερης αγροτικής παραγωγής του Βορείου Αιγαίου, όπου τα αρωματικά φυτά και τα βότανα κατέχουν σημαντική θέση στην τοπική οικονομία και παράδοση.

Η καλλιέργεια του τριαντάφυλλου στη Χίο ακολουθεί συχνά παραδοσιακές πρακτικές, με ορισμένους παραγωγούς να έχουν στραφεί στη βιολογική καλλιέργεια, ενισχύοντας την ποιότητα του βοτάνου.

Καλλιέργεια και Εποχικότητα

• Εδαφοκλιματικές απαιτήσεις: Τα αρωματικά τριαντάφυλλα ευδοκιμούν σε μεσογειακό κλίμα και σε εδάφη που στραγγίζουν καλά. Το υψόμετρο, όπως στον Άγιο Γεώργιο Συκούση, παρέχει τις κατάλληλες συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας για τη βέλτιστη ανάπτυξη του αρώματος.
• Εποχικότητα: Η συγκομιδή των αρωματικών πετάλων γίνεται κυρίως την άνοιξη (Απρίλιος, Μάιος), όταν οι ποικιλίες «απριλιάτικο» και «μαγιάτικο» βρίσκονται σε πλήρη άνθιση. Αυτή η εποχή είναι κρίσιμη για την ποιότητα του τελικού προϊόντος.

Συγκομιδή

• Η συγκομιδή των ροδοπέταλων είναι εντατική χειρωνακτική εργασία. Πρέπει να γίνεται νωρίς το πρωί, αμέσως μετά το λιώσιμο της πρωινής δροσιάς και πριν ανέβει η θερμοκρασία, ώστε να διατηρηθεί η μέγιστη περιεκτικότητα σε αιθέρια έλαια και άρωμα. Τα πέταλα συλλέγονται ένα-ένα, με ιδιαίτερη προσοχή, για να μην τραυματιστούν.

Επεξεργασία και Υποπροϊόντα

Μετά τη συγκομιδή, τα πέταλα υφίστανται διαφορετικές μορφές επεξεργασίας ανάλογα με το τελικό προϊόν:

• Ξήρανση για Αφέψημα: Τα πέταλα μπορούν να αποξηραθούν σε σκιερό και αεριζόμενο χώρο, διατηρώντας το άρωμά τους και τις ευεργετικές τους ιδιότητες για χρήση ως αφέψημα (τσάι).
• Παραγωγή Γλυκού Κουταλιού: Τα νωπά πέταλα καθαρίζονται σχολαστικά και βράζονται με ζάχαρη, νερό και χυμό λεμονιού, σύμφωνα με την παραδοσιακή συνταγή, δημιουργώντας το Γλυκό του Κουταλιού Τριαντάφυλλο.
• Παραγωγή Ροδόνερου / Λικέρ: Για το ροδόνερο (ροδόσταγμα), τα πέταλα υποβάλλονται σε απόσταξη με ατμό. Το αρωματικό υγρό που συλλέγεται (το ανθόνερο) είναι το ροδόνερο, ένα υποπροϊόν της απόσταξης για αιθέριο έλαιο, με πλούσιες αρωματικές ιδιότητες. Τα πέταλα χρησιμοποιούνται επίσης για την παρασκευή λικέρ τριαντάφυλλο.

Η καλλιέργεια και η μεταποίηση του τριαντάφυλλου στη Χίο αποτελούν έναν σημαντικό πυλώνα διαφοροποίησης και εμπλουτισμού του αγροτικού τομέα του νησιού. Παρόλο που η μαστίχα κυριαρχεί, το τριαντάφυλλο δίνει τη δυνατότητα στους ντόπιους παραγωγούς, ιδίως στις ορεινές κοινότητες, να εκμεταλλευτούν το μικροκλίμα τους για ένα προϊόν υψηλής προστιθέμενης αξίας. Συμβάλλει:

• Στην τοπική οικονομία: Μέσω της παραγωγής και εμπορίας παραδοσιακών γλυκών, ροδόνερου και λικέρ, δημιουργώντας εισόδημα και εργασία σε μικρές οικοτεχνίες και αγροτικές επιχειρήσεις, πολλές από τις οποίες στρέφονται στις βιολογικές πρακτικές.
• Στον αγροτικό τουρισμό: Το γλυκό του κουταλιού Τριαντάφυλλο και το ροδόνερο αποτελούν πλέον αναγνωρίσιμα τοπικά αναμνηστικά, συνδέοντας τους επισκέπτες με την αρωματική και γαστρονομική παράδοση της Χίου, πέρα από τα εσπεριδοειδή και τη μαστίχα.
• Στη διατήρηση της παράδοσης: Διατηρείται ζωντανή η τεχνογνωσία παραγωγής και μεταποίησης, όπως η παραδοσιακή μέθοδος παρασκευής του γλυκού του κουταλιού και η απόσταξη του ροδόνερου, οι οποίες αποτελούν μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού.

Η χρήση του τριαντάφυλλου στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής χρονολογείται από την αρχαιότητα, τόσο για τις αρωματικές και καλλωπιστικές του ιδιότητες όσο και για τις φαρμακευτικές του εφαρμογές. Στην Ελλάδα, η γνώση των βοτάνων και των εκχυλισμάτων τους, όπως το ροδόνερο (ή ζουλάπιν στα Βυζαντινά Ελληνικά), ήταν διαδεδομένη. Στη Χίο, η καλλιέργεια του τριαντάφυλλου συνδέεται άρρηκτα με τη γυναικεία παράδοση και την οικοτεχνία. Οι γυναίκες των αγροτικών περιοχών παρασκεύαζαν παραδοσιακά το γλυκό του κουταλιού τριαντάφυλλο και το ροδόνερο ως καλοσώρισμα για τους επισκέπτες και ως απαραίτητο συστατικό στα γλυκά τους. Το τριαντάφυλλο, ως σύμβολο ομορφιάς και αγάπης, ενσωματώθηκε στον πολιτισμό του νησιού όχι μόνο μέσω της γαστρονομίας, αλλά και μέσω των εθίμων, της κοσμετολογίας και της λαϊκής ιατρικής.

Το τριαντάφυλλο στη Χίο είναι συνδεδεμένο κυρίως με την φιλοξενία και τη γιορτή. Το γλυκό του κουταλιού τριαντάφυλλο προσφέρεται παραδοσιακά στους επισκέπτες ως πρώτο κέρασμα μαζί με ένα ποτήρι κρύο νερό, συμβολίζοντας την ευγένεια και τη γλύκα της υποδοχής. Επιπλέον, το ροδόνερο χρησιμοποιούνταν παλαιότερα ως άρωμα και καλλυντικό από τις γυναίκες, καθώς και για τον αρωματισμό των ιερών εικόνων ή ακόμα και για το φρεσκάρισμα των ρούχων. Η εποχή της ανθοφορίας, τον Απρίλιο και το Μάιο, σηματοδοτούσε μια περίοδο ευωχίας, όπου η συγκομιδή των αρωματικών πετάλων γινόταν συλλογικά, συχνά συνοδευόμενη από τραγούδια και ευχές, δίνοντας μια εθιμική διάσταση στην αγροτική εργασία.