Λαφύρι

Το Λαφύρι της Λήμνου, ως είδος (Lathyrus sativus L.), ανήκει στην ευρύτερη κατηγορία των λαθουριών. Στη Λήμνο, καλλιεργούνται συγκεκριμένες δύο ποικιλίες Λαφυριού, οι οποίες θεωρούνται σημαντικοί φυτογενετικοί πόροι και διασώζονται χάρη στις προσπάθειες ντόπιων παραγωγών και επιστημονικών φορέων. Μοναδικό συνώνυμο ή παραλλαγή ονόματος δεν εντοπίζεται για το συγκεκριμένο είδος στη Λήμνο, πέραν της γενικής ονομασίας «Λαθούρι Λήμνου» ή «Φάβα Λήμνου» που αναφέρεται τόσο στον Άφκο όσο και στο Λαφύρι.

Η καλλιέργεια του Λαφυριού συνδέεται άρρηκτα με το μοναδικό εδαφοκλιματικό περιβάλλον της Λήμνου, ενός νησιού με έντονο ηφαιστειογενές στοιχείο και εύφορα εδάφη. Τα ορυκτά στοιχεία του ηφαιστειογενούς εδάφους, σε συνδυασμό με το ξηρικό κλίμα του Βορειοανατολικού Αιγαίου, όπου οι καλλιέργειες βασίζονται κυρίως στη βροχή και όχι στην άρδευση, προσδίδουν στο όσπριο ξεχωριστά ποιοτικά χαρακτηριστικά, όπως η ιδιαίτερα γλυκιά του γεύση. Η καλλιέργεια του λαθουριού, γενικά, καταγράφεται σε διάφορα χωριά του νησιού από τον 16ο αιώνα, όπως το Βάρος, το Ρουσσοπούλι, το Ρωμανού, το Καρπάσι, την Πλάκα και την Παναγιά.

Το Λαφύρι της Λήμνου καλλιεργείται με παραδοσιακές ξηρικές μεθόδους, κάτι που σημαίνει ότι η καλλιέργεια βασίζεται αποκλειστικά στις βροχοπτώσεις, μειώνοντας την εξάρτηση από την άρδευση και εξοικονομώντας υδάτινους πόρους, πρακτική που είναι συνυφασμένη με τη βιωσιμότητα του αγροτικού τοπίου.

• Σπορά: Σε αντίθεση με τον Άφκο, που σπέρνεται τους φθινοπωρινούς μήνες, το Λαφύρι, όντας πιο ευαίσθητο στους παγετούς, σπέρνεται αργότερα, συγκεκριμένα από τον Φεβρουάριο έως τα μέσα Μαρτίου.
• Καλλιέργεια: Ως όσπριο, είναι ένα φυτό που βελτιώνει τη δομή του εδάφους και συνεισφέρει στη φυσική λίπανσή του, μέσω της δέσμευσης του ατμοσφαιρικού αζώτου.
• Συγκομιδή: Η συγκομιδή του Λαφυριού πραγματοποιείται συνήθως έναν με ενάμιση μήνα αργότερα από τον Άφκο, δηλαδή κατά τους μήνες Ιούλιο-Αύγουστο (σε αντίθεση με τον Άφκο που συλλέγεται στις αρχές Ιουνίου).
• Επεξεργασία & Τυποποίηση: Μετά τη συγκομιδή, ο σπόρος του λαθουριού σπάζεται και αποφλοιώνεται για την παρασκευή του πηχτού χυλού, της φάβας, διαδικασία που αποτελεί και την κύρια μορφή τυποποίησης και εμπορίας του. Η παραδοσιακή αυτή επεξεργασία διασφαλίζει ότι το τελικό προϊόν θα είναι ο πολτός (φάβα) που έχει την χαρακτηριστική βελούδινη υφή και γλυκιά γεύση.

Η καλλιέργεια του Λαφυριού και του Άφκου στη Λήμνο έχει βαθύ κοινωνικό, οικονομικό και περιβαλλοντικό αντίκτυπο. Αν και οι καλλιέργειες οσπρίων μειώθηκαν στα τέλη του 20ού αιώνα, η πρόσφατη αναγέννησή τους, σε συνδυασμό με την ένταξή τους σε πρωτοβουλίες διατήρησης της τοπικής βιοποικιλότητας αναδεικνύουν την αξία τους. Συγκεκριμένα:

• Διατήρηση Γεωργικής Κληρονομιάς: Το Λαφύρι συμβάλλει στη διαφύλαξη της πολιτισμικής κληρονομιάς και της γεωργικής ταυτότητας της Λήμνου, προσδίδοντας προστιθέμενη αξία στα τοπικά προϊόντα.
• Οικονομική Αξία: Η αναγνώριση και η ζήτηση του προϊόντος από τη γαστρονομία και τους καταναλωτές δημιουργεί νέες προοπτικές για τους τοπικούς παραγωγούς, ενισχύοντας την αγροτική οικονομία του νησιού.
• Περιβαλλοντική Βιωσιμότητα: Ως ξηρική καλλιέργεια και όσπριο, συμβάλλει στη βιώσιμη γεωργία, στη βελτίωση του εδάφους και στην εξοικονόμηση υδάτινων πόρων.

Η καλλιέργεια του λαθουριού στη Λήμνο έχει μακραίωνη ιστορία, με αναφορές που χρονολογούνται ήδη από τον 16ο αιώνα. Η φάβα, ως τελικό προϊόν του Λαφυριού, αποτελούσε ανέκαθεν βασικό, φθηνό και θρεπτικό συστατικό της λημνιακής διατροφής, ειδικά για τις φτωχότερες κοινωνικές ομάδες, και αναπόσπαστο μέρος της γαστρονομικής κληρονομιάς του νησιού. Η καλλιέργειά του ήταν συστηματική, ειδικά τη δεκαετία του 1940, σε πολλά χωριά της Λήμνου, υπογραμμίζοντας τον κεντρικό του ρόλο στην τοπική οικονομία και διατροφή. Η ιστορία του Λαφυριού είναι συνυφασμένη με την αγροτική ζωή της Λήμνου και τη διατήρηση των τοπικών ποικιλιών, ενισχύοντας την τοπική ταυτότητα και ποιότητα εν μέσω μιας παγκόσμιας γεωργίας που τείνει στην ομογενοποίηση.

Η κατανάλωσή του εντάσσεται στην παραδοσιακή διατροφή του νησιού, ιδιαίτερα κατά τις περιόδους νηστείας, όπου τα όσπρια αποτελούν βασική πηγή θρέψης. Η φάβα, ως πολτός από Λαφύρι ή Άφκο, αποτελεί ένα κλασικό πιάτο του τραπεζιού, παρόν σε γιορτές και καθημερινές στιγμές, μαρτυρώντας την κυριαρχία των προϊόντων της γης στη λημνιακή κουζίνα.