Σησαμέλαιο

Το Σησαμέλαιο Λήμνου, γνωστό και ως Σουσαμέλαιο, παράγεται από την έκθλιψη των σπόρων της τοπικής, αυτόχθονης ποικιλίας σουσαμιού (Sesamum indicum), η οποία ξεχωρίζει για το ανοιχτό καφέ χρώμα του σπόρου και το ισχυρό άρωμά της. Η μοναδικότητα του έγκειται στην προέλευσή του από μια ποικιλία προσαρμοσμένη στις ιδιαίτερες εδαφοκλιματικές συνθήκες του νησιού και στην παραδοσιακή μέθοδο παραγωγής.

Προδιαγραφές και Καθεστώς

• Ταυτοποίηση: Έλαιο που παράγεται από τους σπόρους της τοπικής ποικιλίας σουσαμιού Λήμνου. Συνήθως, είναι αδιύλιστο και αρωματούχο, με χρώμα που κυμαίνεται από ανοιχτόχρωμο κίτρινο (ψυχρής έκθλιψης) έως σκούρο καφέ (αν προέρχεται από ψημένους σπόρους, όπως συνηθίζεται για εντονότερη γεύση).
• Βασικές Προδιαγραφές Ποιότητας:
  • Ψυχρή Έκθλιψη: Προτιμάται για τη διατήρηση των θρεπτικών συστατικών και της υψηλής περιεκτικότητας σε αντιοξειδωτικά.
  • Φυσικό Άρωμα: Έντονο, χαρακτηριστικό άρωμα ψημένου σουσαμιού (στην περίπτωση που το έλαιο προέρχεται από καβουρδισμένους σπόρους), το οποίο είναι ιδιαιτέρως ανθεκτικό στην οξείδωση.

Η καλλιέργεια του σουσαμιού στη Λήμνο επωφελείται από το ξηροθερμικό κλίμα και τα εύφορα εδάφη του νησιού. Η Λήμνος, ως πεδινός τόπος με ηφαιστειογενή σύσταση εδάφους, παρέχει ιδανικές συνθήκες για το θερμόφυτο σουσάμι. Οι κυριότερες καλλιεργούμενες εκτάσεις βρίσκονται σε πεδινές και ημιπεδινές περιοχές όπου το έδαφος είναι αμμοπηλώδες και καλά αποστραγγιζόμενο, παράγοντες απαραίτητοι για την επιτυχή ανάπτυξη του ριζικού συστήματος και την ποιοτική ωρίμανση του σπόρου. Η απουσία έντονων βροχοπτώσεων κατά την περίοδο ωρίμανσης (Αύγουστος-Σεπτέμβριος) είναι κρίσιμη για την αποφυγή μυκητολογικών ασθενειών και τη διαμόρφωση του πλούσιου αρωματικού προφίλ.

Η παραγωγή του Σησαμέλαιου Λήμνου είναι στενά συνδεδεμένη με τις παραδοσιακές γεωργικές πρακτικές της καλλιέργειας του σουσαμιού και την βιοτεχνική διαδικασία έκθλιψης των σπόρων.

Μέθοδος Καλλιέργειας (Σουσάμι)

Η καλλιέργεια της τοπικής ποικιλίας σουσαμιού στη Λήμνο θεωρείται επίπονη και εργατική διεργασία.

1. Σπορά & Φροντίδα: Η σπορά γίνεται την άνοιξη. Λόγω των ιδιαίτερων απαιτήσεων του μικρού σπόρου, απαιτούνται πολλαπλά και προσεκτικά σκαλίσματα και βοτανίσματα (χειρωνακτική απομάκρυνση ζιζανίων) καθ' όλη τη βλαστική περίοδο για να εξασφαλιστεί η σωστή ανάπτυξη.
2. Συγκομιδή: Πραγματοποιείται τον Σεπτέμβριο και είναι παραδοσιακά χειρωνακτική. Τα φυτά κόβονται, δένονται σε δεσμά και στήνονται σε περίτεχνες θυμωνιές (γνωστές ως «καβακαριές» στη λημνιακή διάλεκτο) για φυσική ξήρανση στον ήλιο.
3. Επεξεργασία Μετά τη Συγκομιδή: Μετά την ξήρανση, ακολουθεί το τίναγμα (αλώνισμα) των δεσμών για τον διαχωρισμό του σπόρου από το κέλυφος, και στη συνέχεια το λίχνισμα σε αεριζόμενες περιοχές για τον τελικό καθαρισμό.

Μέθοδος Παραγωγής & Έκθλιψης (Σησαμέλαιο)

1. Προετοιμασία Σπόρου (προαιρετική): Για την παραγωγή του αρωματικού σησαμέλαιου, οι σπόροι μπορεί να υποβληθούν σε ήπιο καβούρδισμα (ψήσιμο). Αυτή η φάση ενισχύει το άρωμα και τη γεύση του τελικού ελαίου, αλλά δεν είναι απαραίτητη για το «λευκό» σησαμέλαιο ψυχρής έκθλιψης.
2. Έκθλιψη: Η παραδοσιακή μέθοδος περιλαμβάνει την ψυχρή έκθλιψη (ή την άλεση σε πέτρινους μύλους, όπως και για το ταχίνι) για την εξαγωγή του ελαίου. Η ψυχρή έκθλιψη, που πραγματοποιείται σε χαμηλές θερμοκρασίες, διασφαλίζει ότι τα πολύτιμα λιπαρά οξέα και οι αντιοξειδωτικές ενώσεις (λιγνάνες, τοκοφερόλες) παραμένουν αναλλοίωτα, προσδίδοντας στο έλαιο υψηλή διατροφική αξία και φυσική αντοχή στην οξείδωση.
3. Διήθηση/Αποθήκευση: Το έλαιο στη συνέχεια διηθείται ελαφρά και αποθηκεύεται σε σκοτεινά δοχεία. Υποπροϊόν της διαδικασίας είναι ο πλακούντας (η στερεά μάζα) που χρησιμοποιείται για την παρασκευή ταχινιού ή ζωοτροφών.

Η καλλιέργεια του σουσαμιού και η παραγωγή του Σησαμέλαιου Λήμνου αποτελεί ιστορικό οικονομικό πυλώνα για τον πρωτογενή και βιοτεχνικό τομέα του νησιού. Τη δεκαετία του 1950, το σουσάμι μαζί με το βαμβάκι ήταν τα μόνα εμπορευματοποιήσιμα και εξαγώγιμα βιομηχανικά προϊόντα της Λήμνου σε μεγάλες ποσότητες. Σήμερα, η διατήρηση της τοπικής ποικιλίας και της παραδοσιακής μεταποίησης συμβάλλει στη διατήρηση της αγροβιοποικιλότητας της Λήμνου, ενισχύει την τοπική βιοτεχνία (παραγωγή ταχινιού/σησαμέλαιου) και διαφοροποιεί τα αγροτικά προϊόντα του νησιού στην αγορά, συνεισφέροντας στην ποιοτική ταυτότητα της Λημνιακής Γης.

Η χρήση του σουσαμιού και του σησαμέλαιου στη Λήμνο είναι αρχαιοελληνικής προέλευσης. Η Λήμνος ήταν ανέκαθεν φημισμένη για το αρωματικό σησαμέλαιο, το οποίο μαζί με το σουσάμι, ήταν γνωστό στους αρχαίους Έλληνες και χρησιμοποιούνταν τόσο ως τροφή όσο και ως καλλυντικό ή φάρμακο. Η μακραίωνη παράδοση της καλλιέργειας της ντόπιας ποικιλίας και η τεχνογνωσία στην άλεση στους παραδοσιακούς σουσαμόμυλους αποτελούν μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού. Η καλλιέργεια άνθισε μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, επιβεβαιώνοντας τον ρόλο του ως βασικό προϊόν της λημνιακής οικονομίας.

Το Σησαμέλαιο, λόγω της φυτικής του προέλευσης, είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη νηστίσιμη διατροφή της Ορθοδοξίας, και ιδιαίτερα με τη Σαρακοστή. Στη Λήμνο, χρησιμοποιείται παραδοσιακά ως αντικαταστάτης του βουτύρου ή του ελαιολάδου στα γλυκίσματα και τα αρτοποιήματα κατά τις περιόδους νηστείας. Η παρασκευή των Σαμσάδων (σαμουσάδες), του παραδοσιακού σιροπιαστού γλυκού του νησιού, γινόταν υποχρεωτικά με σησαμέλαιο τις ημέρες της νηστείας, αναδεικνύοντας την προσαρμογή των τοπικών εθίμων στον αγροτικό κύκλο παραγωγής.